"თირზა"- ამბავი ბაირონისა და მონათა ბაზარზე გაყიდული ქართველი ქალისა
ამ ამბიდან აქამდე უცნობი სიყვარული შემოგყურებთ. მისი აღმოჩენა კი ბაირონოლოგ ინესა მერაბიშვილის დამსახურებაა:
- ბაირონის პოეზიიდან გამოკვლეულია ყველა იმ ქალის პროტოტიპი, რომელსაც ბაირონი ლექსებს უძღვნიდა. მხოლოდ უცნობად დარჩა, ვის ეძღვნებოდა "თირზა" - ბაირონის შედევრთა შორის ერთ-ერთი საუკეთესო. და აი, ერთ დღესაც, როცა ბრიტანეთის მუზეუმის ბიბლიოთეკაში ვმუშაობდი, მივაკვლიე მისი ბიოგრაფიის ამსახველ სამტომეულს, სადაც თერთმეტ გვერდზე აღწერილია ამბავი ბაირონის შეხვედრისა ქართველ ქალთან. როცა ამ გვერდების ამონაბეჭდი საქართველოში ჩამოვიტანე და ჩემს ქალიშვილს ვუკითხავდი, ერთად ვტიროდით, ჩვენ იმ ღამეს არ გვეძინა...
ეს ამბავი კი ასე დაიწყო... ბაირონმა 1810 წელს, ტროას ალექსანდრიაში, მონათა ბაზარზე, ქართველი ქალი ნახა... 13 წლის გოგონა მწარედ ტიროდა და სამშობლოში დაბრუნებას ითხოვდა. გოგონა მდიდარი ქართველი მემამულის ქალიშვილი ყოფილა - ცხვრებს თამაშ-თამაშით ასდევნებია და ქურთებს ჩავარდნია ხელში... მათ კი რამდენჯერმე გაუყიდიათ. მისი სილამაზით მონუსხულმა და ტანჯვით შეძრწუნებულმა ბაირონმა ტყვე ქალში 800 პიასტრი გადაიხადა და გამოისყიდა, - ლორდი და პოეტი მაშინ 22 წლისა იყო და 13 წლის გოგონაში მხოლოდ ბავშვს ხედავდა, - ერთადერთი სურვილი ამოძრავებდა, სამშობლოში დაებრუნებინა. მერე ირლანდიელი ვაჭარი მოძებნა, სახელად ფლეტჩერი და იმასაც დიდი ფული გადაუხადა, რომ ტყვე საქართველოში წამოეყვანა. ირლანდიელი კი მოღალატე და გაიძვერა აღმოჩნდა - გოგონა თავისთვის დაიტოვა და ხასად აქცია. როცა დიდი დრო გავიდა და ბაირონმა ქართველი ქალი მოიკითხა, ფლეტჩერის სიბილწის ამბავიც შეიტყო. ბინძური ვაჭარი ფაშას დახმარებით მოძებნა და ჯანმრთელობაშერყეული უბედური ქალი გამოიხსნა.
ბაირონის ბიოგრაფი წერს: საოცარი იყო თირზასა და ბაირონის შეხვედრა, - ამის წარმოდგენა უფრო ადვილია, ვიდრე აღწერა, დაუძლურებული და სასოწარკვეთილი ქალი მხსნელს ყელზე შემოეხვია და გიჟივით კოცნიდა...
მერე დაუძლურებული კუნძულ კრეტაზე წაუყვანია სამკურნალოდ, თუმცა ამაოდ... მართლმადიდებელთა სასაფლაოზე გაუჭრიათ მისი საფლავი. ბაირონს ქართველი ქალის სიკვდილი მძიმედ გადაუტანია, დიდხანს ტიროდა თურმე...
...ამ ამბით არის შთაგონებული არა მარტო ლექსი "თირზა", არამედ თირზას ციკლის ექვსიოდე ლექსიც. ამასთანავე, ეს ამბავი ასახულია ბაირონის უკანასკნელ და დაუმთავრებელ "დონ ჟუანში".
- თირზა ქართველი ქალის ნამდვილი სახელი იყო?
- ალბათ, არა. თირზა პოეტური სახელი იყო... არსებობს გრაფ ლავლეისის, ბაირონის შვილიშვილის ნაამბობი - ბაირონს ცოლისთვის თირზას თმა უჩვენებია, ეს ეკუთვნის მას, ვინც ძალზე ახალგაზრდა წავიდა ამ ქვეყნიდან და გულში ჩამრჩა, მის ნამდვილ სახელს არასოდეს ვიტყვიო.
- თირზას საფლავის მოძებნაც ხომ არ გიცდიათ?
- ვცადე, რამდენიმე წერილი გავგზავნე საბერძნეთში. მაინტერესებდა, არსებობდა თუ არა მართლმადიდებელთა ის სასაფლაო, სადაც ქართველი ქალი დაკრძალეს. მწერდნენ, ასეთი სასაფლაო არსებობდა, მაგრამ ქალაქის განაშენიანების დროს განადგურდა და იმ ადგილზე შენობები აიგოო.
ბიოგრაფიული ცნობებიდან ისიც იკითხება, რომ ბაირონს ქართველი ქალის პორტრეტის დახატვა დაუკვეთია, მაგრამ ვერ მივაკვლიეთ... გვაქვს მხოლოდ პორტრეტი იმ ახალგაზრდა ქალისა, რომელიც ბაირონს თირზას აგონებდა. მისი სახელია კაროლინა ლემი.
ნანა რამიშვილი თირზას
ვიცი, შენს საფლავს ხსოვნის
ნიშნად ქვაც კი არ ადევს,
მინდა სიმართლეს გავუსწორო მზერა თვალებში,
ვაითუ ყველამ დაგივიწყა,
არვის ადარდებ,
ასე უდროოდ,
ასე მალე რატომ წახვედი...
სხვა ცისქვეშ მახსოვს მე ცრემლები, ჩვენი გულწრფელი,
ჩვენს თვალთა მზერას
ვერ ხედავდა უცხო ახდილად,
გულში მწვდებოდა
შენი ფიქრი გამოუთქმელი,
მთრთოლარე ხელი
მეხებოდა მხოლოდ ფაქიზად.
შენი ამბორი წმიდა იყო
და უწყინარი,
დიდრონ თვალებში გამოკრთოდა მზერა უმწიკვლო,
ვნება იქ უმალ
გაქრებოდა ვით უჩინარი,
და სიყვარულის ყველა
განცდა იყო უბიწო.
მე, გულჩათხრობილს
შენი ხმა თუ მახალისებდა,
შენით ვისწავლე სიცოცხლესთან ლაღი ტრფიალი,
ჰანგი უტკბესი მიქარწყლებდა დარდსა და სევდას,
ღვთიურ სიმღერით
ჩამესმოდა ცათა შრიალი.
სადა ხარ ახლა, სად გეძებო
სულზე უტკბესო?
თან წარიტანე სანუკვარი
ის სახსოვარიც...
შენი თან დამაქვს, ისღა დამრჩა ხსოვნად უბედოს,
როგორც არასდროს,
ვარ ბედკრული და უბედური.
ბედის ბორბალი დატრიალდა რადგან უკუღმა,
თავად მოწყალე პატიებას
შენგან მოვითხოვ,
და თუ ამქვეყნად ჩვენს სიყვარულს ბედმა უმუხთლა,
მჯერა შევხვდებით,
როს საუფლო ცათა მომიხმობს.
(იბეჭდება შემოკლებით)