ავთანდილ კასრაძე - ჩვენ მალე მივიღებთ გლობალური მასშტაბის სტარტაპებს, რომლებიც შეძლებენ გახდნენ მსოფლიო ბაზარზე წამყვანი კომპანიები - კვირის პალიტრა

ავთანდილ კასრაძე - ჩვენ მალე მივიღებთ გლობალური მასშტაბის სტარტაპებს, რომლებიც შეძლებენ გახდნენ მსოფლიო ბაზარზე წამყვანი კომპანიები

2014 წლიდან საქართველოში ინოვაციების განვითარებას ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროს სსიპ ინოვაციებისა და ტექნოლოგიების სააგენტო ჩაუდგა სათავეში. 2 წლის განმავლობაში ინოვაციური ეკოსისტემის შექმნის მიმართულებით ქვეყნაში გარკვეული ნაბიჯები გადაიდგა. 2015 წელს მეცნიერების განვითარების, კვლევებისა და ინოვაციების ხელშეწყობის მიზნით დაარსდა კვლევებისა და ინოვაციების საბჭო. გაიწერა საქართველოს ინოვაციების სტრატეგია 2020-ის ძირითადი მიმართულებები. ამ ყველაფერთან ერთად შემუშავდა საკანონმდებლო პაკეტი, რომლითაც, პირველ რიგში, მოხდა სიტყვა „ინოვაციის“ განმარტება. ამასთან, განისაზღვრა ინოვაციური საქმიანობის სუბიექტების ძირითადი უფლებები. კიდევ რას მოიცავს ეს საკანომდებლო პაკეტი, რაში ეხმარება სახელმწიფო სტარტაპებს, იმ ადამიანებს, რომლებსაც ინოვაციური იდეები აქვთ და კიდევ რა პროექტების განხორციელებას გეგმავს სააგენტო, ამ და სხვა საკითხებზე „ინტერპრესნიუსს“ საქართველოს ინოვაციებისა და ტექნოლოგიების სააგენტოს თავმჯდომარის მოვალეობის შემსრულებელი, „ინოვაციების შესახებ საქართველოს კანონის“ ავტორი, ავთანდილ კასრაძე ესაუბრა.

- პირველ რიგში, უნდა აღინიშნოს, რომ „ინოვაციების შესახებ საქართველოს კანონის“ მიღება უმნიშვნელოვანესი წინ გადადგმული ნაბიჯია, რადგან აღნიშნული კანონით სახელმწიფოს მხრიდან მოხდა ინოვაციების პრიორიტეტიზაციის ცალსახა დეკლარირება. კანონმა გარდა იმისა რომ განმარტა, თუ რას ნიშნავს ინოვაცია, ინოვაციური საქმიანობა, ვინ არის ინოვაციური საქმიანობის განმახორციელებელი სუბიექტი და ა.შ. ასევე მოხდა იმ საქმიანობების განსაზღვრა, რაც სახელმწიფომ უნდა გააკეთოს საქართველოში ინოვაციების ეკოსისტემის მხარდასაჭერად. გარდა ამისა, კანონით ინოვაციების სააგენტოს უფლება მიეცა გასცეს გრანტები მეწარმე სუბიექტებზე ინოვაციური საქმიანობის განსახორციელებლად, რაც აქამდე პირდაპირ აკრძალული იყო „გრანტების შესახებ საქართველოს კანონით“. იმისათვის, რომ ინოვაციების დაფინანსება განხორციელდეს ეფექტიანად და მიღებულ იქნას მაქსიმალური შედეგი, საჭიროა დაფინანსება განხორციელდეს მეწარმე სუბიექტებზე, რაც უკვე აპრობირებული პრაქტიკაა წამყვან სახელმწიფოებში.

- გადაიდგა გარკვეული ნაბიჯები ინტელექტუალური საკუთრების დაცვის მიმართულებით. უფრო კონკრეტულად, როგორაა დღეს დაცული ქვეყნის შიგნით და ექსპორტის დროს გამომგონებლის უფლებები და სახელმწიფოს დაფინანსების შემთხვევაში, ვის ეკუთვნის ინტელექტუალური საკუთრების უფლება?

- კანონით განისაზღვრა ინტელექტუალური საკუთრების დაცვის საკითხები სახელმწიფოს მიერ დაფინანსებულ ინოვაციურ პროექტებთან დაკავშირებით. კერძო დაფინანსების შემთხვევაში, რა თქმა უნდა, კერძო სუბიექტები თავისუფლები არიან თავად განსაზღვრონ ინტელექტუალური საკუთრების მიკუთვნების საკითხი. რაც შეეხება სახელმწიფო დაფინანსების შედეგად მიღებულ ინტელექტუალურ საკუთრებას, ამ შემთხვევაში კანონმა დაადგინა, რომ სახელმწიფო არ აპირებს იყოს თავად ინტელექტუალური საკუთრების მფლობელი და ეს მფლობელობა გადადის იმ ორგანიზაციაზე (კვლევითი ინსტიტუტზე, უნივერსიტეტზე, შპს-ზე და ა.შ.) სადაც შეიქმნა ეს გამოგონება. აღნიშნული რეგულაცია აშშ-ში მიიღეს ე.წ. Bayh-Dole აქტით, რამაც გარდამტეხი როლი ითამაშა კერძო ფინანსების მოზიდვის სტიმულირებაში უნივერსიტეტებსა და კვლევით ინსტიტუტებში. გარდა ამისა, კანონით მოხდა გამომგონებლის უფლების განმტკიცება და მისი გამოგონების კომერციალიზაციიდან მიღებული შემოსავლიდან დადგინდა მინიმალური გარანტირებული წილი, რომელიც სულ მცირე გამომგონებელმა პირადად უნდა მიიღოს, თუმცა ორგანიზაციები თავისუფლები არიან უფრო დიდი წილი გადასცენ გამომგონებლებს და ეს ერთგვარი წახალისების მექანიზმია, რომელსაც ძალიან ბევრ ქვეყანაში იყენებენ ორგანიზაციები, რათა საუკეთესო მეცნიერები თავისკენ მოიზიდონ. სამწუხაროდ, აქამდე პრაქტიკა საკმაოდ ცუდად მუშაობდა. ერთი მხრივ, როდესაც ორგანიზაცია მოახდენდა ინტელექტუალური საკუთრების კომერციალიზაციას, მეცნიერს არაფერი წილი არ ხვდებოდა, რამაც, მეორე მხრივ, უბიძგა მეცნიერს დაემალა უნივერსიტეტში თუ კვლევით ინსტიტუტში შექმნილი გამოგონება ადმინისტრაციისგან და მიეღო პატენტი, როგორც ფიზიკურ პირს. ფიზიკური პირის მიერ გამოგონების კომერციალიზაცია კი ურთულეს ამოცანას წარმოადგენს და პრაქტიკულად, განუხორციელებადია. შესაბამისად, კანონით დადგენილი რეგულაციები ორმხრივი სარგებლის მომტანია როგორც ორგანიზაციებისთვის, ასევე მეცნიერებისათვის და ვფიქრობთ, ამ კანონს გადამწყვეტი როლი შეუძლია ითამაშოს, მათ შორის, ნდობის აღდგენაში.

- სამომავლოდ იგეგმება ინოვაციური დაფინანსების მექანიზმების წახალისება. რას გულისხმობს ეს, ვინ შექმნის საქართველოში ვენჩურულ საინვესტიციო ფონდებს, იქნება თუ არა მასში სახელმწიფო ჩართული?

- საქართველოს მთავრობა ოთხპუნქტიანი რეფორმის ფარგლებში აქტიურად განიხილავს ვენჩურული საინვესტიციო ფონდების შექმნის შესაძლებლობას ქვეყანაში და ამ კუთხით მუშაობს სამართლებრივი რეგულაციების შემუშავებაზე, რომელიც წაახალისებს აღნიშნული კერძო ვენჩურული საინვესტიციო ფონდების შექმნას. ამ კუთხით ინოვაციების სააგენტო ძალიან აქტიურად მუშაობს საზღვარგარეთ მოქმედ ვენჩურულ საინვესტიციო ფონდებთან, რათა მოხდეს მათი ჩართვა ამ პროცესში და უცხოელ ინვესტორებთან ერთად ქართველ ინვესტორებს ჰქონდეთ მნიშვნელოვანი პლატფორმა საინტერესო და ინოვაციური სტარტაპების დასაფინანსებლად.

- როგორც ცნობილია, იგეგმება სახალხო დაფინანსების მექანიზმების შექმნა, ე.წ. ქრაუდფანდინგ სისტემების შემუშავება. იქნება თუ არა ამ პროცესში გათვალისწინებული სხვა ქვეყნის მაგალითები? როგორ ფიქრობთ, რამდენად გაამართლებს ეს სისტემა საქართველოში და დაფინანსების შემთხვევაში რა სარგებელს მიიღებენ დამფინანსებლები?

- სახალხო დაფინანსების მექანიზმთან ე.წ. ქრაუდფანდინგთან დაკავშირებით მომზადებულია საკანონმდებლო ინიციატივა, რომელიც წლის ბოლომდე წარედგინება საქართველოს პარლამენტს. ეს არის ფასიანი ქაღალდების კანონის ფუნდამენტური ცვლილება იმისთვის, რომ სტარტაპებისთვის იყოს ადაპტირებული წილობრივი სახალხო შეთავაზებების რეგულაცია. საჯარო შეთავაზების გაკეთება და აქციების განთავსება იმდენად რთულია სტარტაპებისთვის, ის ექვემდებარება ისეთ რეგულაციებს, რომლებსაც ისინი ვერასდროს შეასრულებენ. შესაბამისად, ჩვენ გვაქვს აშშ-ისა და დიდი ბრიტანეთის საუკეთესო პრაქტიკაზე დაფუძნებული გამოცდილება კანონმდებლობის კუთხით. ჩვენ სწორედ ამ მიმართულებით გადავდგამთ სერიოზულ ნაბიჯებს და ეს იქნება დამატებითი კერძო ინვესტიციები სტარტაპებისთვის, რომელიც საკანონმდებლო დონეზე იქნება რეგლამენტირებული. დღეს თუ სტარტაპ ბიზნესი ან იდეა გაქვთ და გსურთ ინვესტორები ე.წ. ქრაუდფანდინგ პლატფორმების მეშვეობით მოიზიდოთ, საქართველოში ამის განხორციელება ძალიან გაგიჭირდებათ. ამის ერთ-ერთი მიზეზი კი ფასიანი ქაღალდების შესახებ კანონის მკაცრი მოთხოვნებია, რომლის მიხედვითაც, კომპანიებს აქციათა საჯარო შეთავაზების (IPO) გაკეთებისთვის ევალებათ წარადგინონ დეტალური ფინანსური დოკუმენტაცია, ასევე სტარტაპში შექმნას ისეთი ინსტიტუციები, რომელსაც, სავარაუდოდ, ვერც ერთი სტარტაპი ვერ შეძლებს. ჩვენ გვაქვს საკმარისი ინფორმაცია როგორც სტარტაპებისგან, ასევე ინვესტორებისგან იმასთან დაკავშირებით, რომ აღნიშნული პლატფორმა იქნება წარმატებული ქვეყანაში. თუმცა უნდა აღინიშნოს, რომ სახელმწიფო (ინოვაციების სააგენტო) არ აპირებს თავად შექმნას ეს პლატფორმა, სააგენტო მხოლოდ საკანონმდებლო რეფორმაზე მუშაობს და თავად პლატფორმა კერძო სექტორმა უნდა შექმნას. მოგეხსენებათ, სტარტაპები დამწყები ბიზნესები არიან, მათში ინვესტირება კი ტრადიციულად რისკის შემცველია. შესაბამისად, საკანონმდებლო რეფორმა გულისხმობს ფასიანი ქაღალდების კანონში სტარტაპების აქციათა შეთავაზების წესების ცალკე თავად განსაზღვრას, შესაბამისი რეგულაციებით (ძირითადად ინფორმაციული), რითაც ინვესტორებისა და სტარტაპებისთვის ახალი ბაზრის შექმნა შესაძლებელი გახდება.

- უკვე დაწყებულია „სტარტაპ საქართველოს“ ინოვაციური კონკურსის მეორე ეტაპისთვის განაცხადების მიღება. რამდენად დიდია დაინტერესება, თუ გაქვთ რამე პრიორიტეტული მიმართულებები და როდის მოხდება გამარჯვებულების გამოვლენა?

- „სტარტაპ საქართველოს“ კონკურსმა ძალიან წარმატებულად ჩაიარა. „სილიკონ ველიდან“ მოწვეული ინვესტორების მიერ შეირჩა 20 საუკეთესო მაღალტექნოლოგიური პროექტი დასაფინანსებლად, რომლებმაც უკვე მიიღეს თანხები სახელმწიფოსგან და ამჟამად გადიან ინტენსიურ მენტორშიფს ასევე „სილიკონ ველიდან“. აღსანიშნავია, რომ სახელმწიფო დამატებით დახმარების პაკეტს გამოუყოფს იმ სტარტაპებს, რომლებიც მენტორშიფის დასრულების შემდეგ აჩვენებენ მზადყოფნას შემდეგი სტადია დაფინანსების მისაღებად. კერძოდ, სააგენტო უზრუნველყოფს მათ ვიზიტს უკვე აშშ-ში „სილიკონ ველიში“, სადაც ისინი წარსდგებიან ამერიკელ ინვესტორთა წინაშე კერძო ინვესტიციების მოსაზიდად. აღსანიშნავია, რომ ამ პროცესში მონაწილეობაზე დაინტერესება გამოთქვეს ქართველმა ინვესტორებმაც. „სტარტაპ საქართველოს“ შემდგომი კონკურსი მაღალტექნოლოგიური და გლობალური იდეების კომპონენტში 2017 წლის დასაწყისში გამოცხადდება. ამჟამად მიმდინარეობს განაცხადების მიღება ჩვენი პარტნიორი ორგანიზაცია „საპარტნიორო ფონდის“ მიერ ინოვაციურ კომპონენტში. განაცხადების მიღება სრულდება 15 დეკემბერს.

- საქართველოს ინოვაციების და ტექნოლოგიების სააგენტოს ა(ა)იპ „ოუფენ ნეტია“ ჩართულია ქვეყანაში საყოველთაო მაღალსიჩქარიანი ინტერნეტ ინფრასტრუქტურის შექმნაში. რა ეტაპზეა პროექტი, როდის დასრულდება და როგორ მოხდება იმ კომპანიების შერჩევა, რომლებმაც საბოლოო ჯამში, ინტერნეტი თითოეულ მოსახლემდე უნდა მიიყვანონ?

- საყოველთაო ინტერნეტიზაცია საქართველოს მთავრობის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი და საამაყო პროექტია, რომელიც გულისხმობს პრაქტიკულად მთელი საქართველოს დაფარვას მაღალსიჩქარიანი ინტერნეტ ინფრასტრუქტურით. პროექტი აქტიურ ფაზაში მიმდინარეობს. პირველ დეკემბერს სრულდება განაცხადების მიღება იმ კომპანიებისგან, რომლებიც საკუთარი სახსრებით (საფინანსო ინსტიტუტებიდან აღებული კრედიტით) აპირებენ განავითარონ ინფრასტრუქტურა რეგიონებში. ამ პროცესის წახალისების მიზნით სახელმწიფო მათ ბანკიდან აღებულ პროცენტს დაუსუბსიდირებს აშშ დოლარში მაქსიმუმ 10%-ით, ხოლო ეროვნულ ვალუტაში მაქსიმუმ 12%-ით. ხოლო დანარჩენ ყველა სოფელს, რომლის მოსახლეობაც აღემატება 200 ადამიანს, „ოუფენ ნეტი“ აუშენებს ინფრაქტრუქტურას და შემდგოში შესაბამისი კონკურსის შედეგად ოპერაციულ მართვაში გადასცემს კერძო კომპანიებს. შესაბამისად, 3 წელიწადში, პრაქტიკულად, მთელ საქართველოში განვითარებული იქნება მაღალსიჩქარიანი ინტერნეტ ინფრასტრუქტურა. აღნიშნული პროექტის ღირებულება დაახლოებით, 150 მილიონ აშშ დოლარს შეადგენს, რომელსაც მთლიანად აფინანსებს საერთაშორისო საქველმოქმედო ფონდი „ქართუ“. რაც შეეხება იმას, თუ როგორ მოხდება იმ კომპანიების არჩევა რომელიც, საბოლოო ჯამში, ინტერენტს მიაწვდიან მოსახლეობას, მინდა ცალსახად განვმარტო, რომ სახელმწიფო ამ პროცესში საერთოდ არ იღებს მონაწილეობას, რადგან ნებისმიერ კომპანიას ექნება შესაძლებლობა მიაწოდოს ინტერნეტი მოსახლეობას. თავად პროექტი გულისხმობს სწორედ ნეიტრალური ინფრასტრუქტურის აშენებას, რომლის გამოყენებაც შეეძლებათ როგორც დღეს არსებულ ნებისმიერ (მცირე თუ მსხვილ) ოპერატორებს, ასევე შესაძლებლობა იქმნება, რათა ბაზარზე გაჩნდეს ახალი მცირე კომპანიები რეგიონებში, რომლებიც ინტერნეტ მომსახურებას მიაწვდიან საბოლოო მომხმარებლებს.

- 2017 წლის ბიუჯეტის პროექტის მიხედვით, საქართველოში ინოვაციებისა და ტექნოლოგიების განვითარებისთვის თანხა არ არის გაზრდილი. 4 მლნ 900 ათასით იზრდება ინოვაციური ეკოსისტემის განვითარებითვის გამოყოფილი ასიგნებები. რამდენად საკმარისია და რაში დაიხარჯება ეს თანხები მომავალ წელს?

- ვერ დაგეთანხმებით, რომ ინოვაციების და ტექნოლოგიების სააგენტოს დაფინანსება არ არის გაზრდილი 2017 წელს. მაშინ როდესაც 2016 წელს სააგენტოს ბიუჯეტი შეადგენდა, დაახლოებით, 8,5 მილიონ ლარს, 2017 წლისათვის სააგენტოს დაფინანსება აჭარბებს 13 მილიონს. დარწმუნებით შემიძლია გითხრათ, რომ 2017 წლის ბიუჯეტის პარამეტრებზე მუშაოებისას ძალიან ბევრი გაკეთდა როგორც პრემიერ-მინისტრის, ასევე პირველი ვიცე-პრემიერის მიერ, რომ რაც შეიძლებოდა გაზრდილიყო ინოვაციების და ტექნოლოგიების განვითარება. რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია ქვეყნის პრიორიტეტებში ინოვაციების და ტექნოლოგიების განვითარება ერთ-ერთ მაღალ ადგილს იკავებს. ამაზე მეტყველებს ის ფაქტიც, რომ „გლობალური ინოვაციების ინდექსში“ წელს საქართველო 9 პოზიციით დაწინაურდა, ხოლო წინა წელს ინოვაციების მიმართულებით ქვეყანა წარმატებულ რეფორმატორად იქცა და გლობალურ ბაზარზე საქართველო პოზიციონირდება, როგორც სტარტაპების ინოვაციების ქვეყანა. ვფიქრობთ, ნელ-ნელა კიდევ უფრო მკაფიოდ გამოჩნდება როგორც ფინანსების ზრდა (მათ შორის კერძო სექტორიდან) ინოვაციების მხარდასაჭერად, ასევე ინოვაციების როლი ქვეყნის ეკონომიკის განვითარებაში. რაც ყველაზე მნიშველოვანია, პროცესი წარმატებულად დაიწყო და ტემპი მართლაც შთამბეჭდავია, როგორც სახელმწიფოს მხრიდან, ასევე თავად სტარტაპებისგან, რომელთა ხარისხიც დღითიდღე მატულობს. ვფიქრობთ, მალე ჩვენ მივიღებთ გლობალური მასშტაბის სტარტაპებს, რომლებიც შეძლებენ გახდნენ გლობალურ ბაზარზე წამყვანი კომპანიები.

ნათია რუხაძე

„ინტერპრესნიუსი“