სესხის სუსხი - როგორ უნდა მოვიქცეთ, რომ ვალის ორმოში არ ჩავვარდეთ
"საქართველოში ვადაგადაცილებული სესხი 472 013 პირს აღერიცხება"
რამდენიმე დღის წინ "თავისუფლებისა და დემოკრატიის ფონდმა" ეროვნული ბანკიდან წერილი გამოითხოვა, რომელსაც ხელს ეროვნული ბანკის პრეზიდენტი კობა გვენეტაძე აწერს და მასში, საქართველოს მონაცემებზე დაყრდნობით, მოყვანილია ფიზიკური პირების ვალდებულებები 2019 წლის 31 დეკემბრის მდგომარეობით. კერძოდ, საქართველოში 1 824 610 ფიზიკურ პირს აქვს აქტიური სასესხო ვალდებულება (ჯამში 19 მლრდ ლარზე მეტი ოდენობის). აქედან, ვადაგადაცილება 472 013 ფიზიკურ პირს აღერიცხება. 2018 წლის 31 დეკემბრის მაჩვენებელთან შედარებით, 2019 წელს შემცირებულია იმ კლიენტების რაოდენობა, რომლებსაც მიმდინარე ვადაგადაცილებული ვალდებულება აქვთ, რის მიზეზადაც 2018 წლის სესხების განულების პროგრამაა დასახელებული და რომელიც 615 164 მსესხებელს შეეხო. მიუხედავად ამისა, 2019 წლის განმავლობაში 111 014 ისეთი კლიენტი ფიქსირდება, რომელთაც წინა წელს ვადაგადაცილება არ ჰქონიათ.
მოსახლეობას ვადაგადაცილებული სესხები კვლავ მძიმე ტვირთად აწევს. რა არის ამის მიზეზი და რა უნდა იღონონ პრობლემურმა მსესხებლებმა, ამ საკითხებზე არასამთავრობო ორგანიზაცია "საზოგადოება და ბანკების" ხელმძღვანელი გიორგი კეპულაძე გვესაუბრება.
- როცა მოქალაქეები სესხს იღებენ, მაგრამ გადახდას ვეღარ ახერხებენ, ეს ქვეყანაში არსებულ სიღარიბეზე მეტყველებს. 2019 წელი ეკონომიკურად რთული იყო - მაღალი ინფლაციით, გაზრდილი ხარჯებით და, ალბათ, ამანაც განაპირობა ვადაგადაცილების ზრდა. 2018 წლის 31 დეკემბერთან შედარებით, დაახლოებით 111 000-ით არის გაზრდილი იმ მოქალაქეთა რაოდენობა, რომელთაც ვადაგადაცილება 2019 წელს წარმოეშვათ.
- თუ განვითარებული ქვეყნების პროცენტებს შევადარებთ, ჩვენთან სესხის პროცენტიც მაღალია. - გერმანიამ, შვეიცარიამ, დიდმა ბრიტანეთმა და აშშ-მა ის პრობლემები, რაც ჩვენ გვაქვს, წინა საუკუნის დამდეგს აღმოფხვრეს. ზოგმა ქვეყანამ 2 მსოფლიო ომი გადაიტანა და მაინც ჩვენზე უკეთ ცხოვრობენ. განვითარებით აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებიც გვისწრებენ, თუმცა მათთან გათანაბრების შანსი უფრო გვაქვს.
საქართველოში ისეთი საპროცენტო განაკვეთებია, როგორი ეკონომიკაც გვაქვს. დაწესებულია ზედა ზღვარი, 50%-იანი, და ამაზე მეტს ვერც ერთი გამსესხებელი მომხმარებელს ვერ მოსთხოვს. უცხოურ ვალუტაში სესხებზე საპროცენტო განაკვეთი დღეს ისტორიულ მინიმუმზეა, ლარში კი მაღალი ინფლაციის გამო ეროვნულმა ბანკმა რეფინანსირების განაკვეთი 9%-მდე გაზარდა, რათა როგორმე ინფლაცია მოეთოკა.
ამან თავისთავად გაზარდა სესხებზე საპროცენტო განაკვეთი და შედარებით უნდა შეამციროს სესხების გაცემაც, რაც ინფლაციურ ზეწოლას მოხსნის. დიახ, ლარში საპროცენტო განაკვეთი მაღალია, მაგრამ ქვეყნის ეკონომიკა ნაკლების საშუალებას არ იძლევა. ყველაზე დაბალი საპროცენტო განაკვეთები იპოთეკურ სესხებზეა, განვადებებზე კი შედარებით მაღალი...
დღეს რომ მობაილბანკით შეგვიძლია ნებისმიერი პროდუქტის აღება - სესხის თუ ანაბრის, ეს თავისთავად გამოიწვევს ხარჯების შემცირებას, რაც ავტომატურად აისახება სასესხო პროცენტების შემცირებაზე, ანუ მგონი, საფინანსო სექტორში პროცენტი უკეთესობისკენ მიდის. გასაგებია, რომ ყველაფერი უცებ გვინდა, მაგრამ ეკონომიკური პროცესები ისე სწრაფად ვერ წარიმართება.
- ეს ვერ ანუგეშებს იმათ, ვისაც პრობლემური სესხი აქვს და იქნებ ბინის დაკარგვამაც მოუწიოს. იქნებ მკითხველს ვურჩიოთ, როგორ უშველოს პრობლემურმა მსესხებელმა თავს? - სანამ სესხს ავიღებთ, კარგი იქნება, თუ კონსულტაციას გავივლით, სად, როგორ, რა ტიპის სესხი ჯობს. ეს ჩვენს ორგანიზაციაშიც შესაძლებელია, არც ბანკში მოერიდოთ კითხვების დასმას. სესხი უნდა იყოს ინვესტიცია ჩვენს ცხოვრებაში, რომელსაც ნელ-ნელა გადავიხდით და სესხის გასტუმრების შემდეგ ვიტყვით, ღირდა მისი აღებაო. ხშირად საქართველოში სესხს არცთუ კარგი მიზეზებით იღებენ - ხან გირაოს გადასახდელად, ხან ოჯახის წევრის უცხოეთში სამკურნალოდ გასაშვებად. ამიტომაც, თუ უთუოდ უნდა აიღოთ სესხი, ყოველთვიური გადასახადისთვის თანხის ისეთი ოდენობა შეარჩიეთ, რომელიც დიდ პრობლემებს არ შეგვიქმნის და შემოსავლის ნაწილი მაინც დაგვრჩება საარსებოდ.
თუ რამე პრობლემამ იჩინა თავი და ვეღარ იხდით, არ ღირს დამალვა, ჯობია მსესხებელს სთხოვოთ უფრო მეტ ვადაზე გადაგინაწილოთ თანხა, რათა ყოველთვიურ ხარჯს გასწვდეთ. ბანკი არ არის დაინტერესებული, მაინცდამაინც თქვენს უძრავ ქონებას დაეპატრონოს. მას ურჩევნია ეტაპობრივად, ნელ-ნელა, მაგრამ მაინც გადაიხადოთ.
- სესხის ამომღები კომპანიები როდის ერთვებიან საქმეში?
- როდესაც გამსესხებელი ჩამოწერს თავის სესხს და ამომღებ კომპანიებს გადააბარებს. სხვათა შორის, მოქალაქეები ხშირად ჩივიან მათ უკანონო და მორალურად გაუმართლებელ ქმედებებზე.
- შანტაჟსაც მიმართავენ...
- ხშირად ამის მიზანი ფსიქოლოგიური წნეხია. თუ გვემუქრებიან, პოლიცია უნდა გამოვიძახოთ. ყველა საკითხი, რაზეც შეთანხმდებით ასეთ კომპანიასთან, აუცილებლად იურიდიულად გააფორმეთ. არ დაუშვაYთ სიტყვიერი მოლაპარაკება - მაგალითად, 100-100 ლარი შემოიტანეთ ნელ-ნელა და გპირდებით, ვალს ჩამოგაწერთო. არ დაიჯეროთ! სიტყვიერ შეთანხმებას ბევრჯერ მოჰყოლია გაუგებრობა - შენ რომ 100-100 ლარი შემოგქონდა, ძირი კი არა, ჯერ ჯარიმა და პროცენტი იფარებოდაო. ასეთ მდგომარეობაში რომ არ ჩაიგდოთ თავი, ყველაფერი დოკუმენტურად გააფორმეთ, ნოტარიულადაც დაამოწმეთ. უნდა იცოდეთ, რაზე უთანხმდებით ამომღებ კომპანიას.
- რას ნიშნავს სესხის ხანდაზმულობა? - სესხი ითვლება ხანდაზმულად მისი დასრულების თარიღიდან 3 წლის შემდგომ.
- ვთქვათ, 2020 წლის იანვარში ავიღე სესხი, რომელიც 2021 წლის იანვრამდე უნდა დამეფარა, მაგრამ 2020 წლის მარტიდან ვეღარ გადავიხადე. - როდიდან ვერ გადაიხადეთ, მნიშვნელობა არა აქვს. 3 წელიწადი აითვლება 2021 წლის იანვრიდან და თქვენი სესხი 2024 წლის იანვრამდე ხანდაზმულად არ ჩაითვლება. თუ 2024 წლის იანვრამდე მსესხებელმა არ გიჩივლათ, 2024 წლის თებერვალშიც რომ გიჩივლოთ, ანუ ხანდაზმულობის ვადის გასვლის შემდგომ, უნდა დაწეროთ შესაგებელი წერილი, რომ სესხზე ხანდაზმულობის ვადა გასულია და სესხის დაბრუნების მოთხოვნა უკვე უკანონოა. გვხვდება ისეთი შემთხვევებიც, როცა მოქალაქეებს ძველი საკრედიტო ბარათების ან განვადების დავალიანება აქვთ და ამაზე სასამართლო დავა ბანკს არ უღირს, ალბათ ამიტომ აღწევს ხანდაზმულობის ასაკამდეც, მაგრამ უძრავი ქონებით უზრუნველყოფილ სესხებზე, როგორც წესი, არავინ ელოდება 3 წლის გასვლას. ბანკი 3 წლის ვადაზე გაცილებით ადრეც ასწრებს სასამართლოს მიმართოს.
გვახსოვდეს, ხანდაზმულობა საჩივრის შეტანამდე პერიოდს ეხება. თუ მხარემ მიმართა სასამართლოს და საქმის წარმოება დაიწყო, მერე რა ვადაც უნდა გავიდეს, თქვენს სესხს ხანდაზმულობა აღარ შეეხება. ბანკი შეიძლება 2 წლის მერე წავიდეს სასამართლოში, ამ 2 წელში კი სესხის ამღებს მეტი ჯარიმა და საურავი დაუგროვდება.
- თუ მაინც სასამართლომდე მივიდა საქმე?
- როდესაც სასამართლოდან მოგდით შეტყობინება, რეაგირება არ დააყოვნოთ, წინააღმდეგ შემთხვევაში, სასამართლოს თქვენი დასწრების გარეშეც შეუძლია საკითხის განხილვა და იქ თქვენი პოზიციის დამცავი არავინ იქნება. უმჯობესია, დაწეროთ შესაგებელი და დაიქირაოთ ადვოკატი, რომელიც დაგეხმარებათ, რომ რაც შეიძლება ნაკლებად იზარალოთ.
როდესაც კომერციული ბანკი სასამართლოში ფიზიკურ პირს უჩივის, როგორც წესი, მას 99%-ით გამარჯვების იმედი აქვს.
- ხშირად სასამართლო გამსესხებელივით ხისტი არ არის... - იყო შემთხვევები, როდესაც მსესხებელს მძიმე სოციალური მდგომარეობა ჰქონდა და სესხს ვერ ფარავდა. ამიტომაც მას გონივრული ვადა და თანხა დაუწესეს გადასახდელად, თუმცა მისი ოდენობა ძირ თანხას არასდროს ჩამოსცილებია. შესაძლებელია, რომ სასამართლომ მსესხებელს მთლიანად ჩამოაწეროს ჯარიმები და პროცენტები და მხოლოდ ძირი თანხა გადაახდევინოს, მაგრამ ამის გარანტიას ვერავინ მოგცემთ.
- შარშან 600 000-ზე მეტ მოქალაქეს ჩამოაწერეს ვალი. ბევრი მათგანი შიშობს, რადგან ეს იურიდიულად არ გაფორმდა, რა გარანტია გვაქვს, რომ ოდესმე ეს სესხები არ "გაგვიცოცხლდებაო". - ეს გამორიცხულია. თუმცა სანერვიულო შეიძლება ის იყოს, რომ მათ, ვისაც ჩამოაწერეს სესხები, ახალ სესხს იოლად აღარ მისცემენ.