სარეკლამო - მონოპოლისტური თამაშები
წინა წელიწადთან შედარებით, 2010 წლიდან ქართულ სარეკლამო ბაზარზე მეტ-ნაკლები გამოცოცხლება შეინიშნებოდა. სარეკლამო დაკვეთა ყველა სეგმენტში გაიზარდა, თუმცა ომამდელ მაჩვენებლებამდე ჯერჯერობით შორია. განსაკუთრებული მოთხოვნით კი ბოლო დროს ინტერნეტრეკლამა სარგებლობს.
საქართველოს სარეკლამო ბაზარზე, გააქტიურებასთან ერთად, სხვა ტენდენციაც შეინიშნება - ბოლო დროს 30%-ით გაძვირდა სატელევიზიო რეკლამა, რასაც ექსპერტები ამ ბაზარზე მონოპოლიზმის გაღრმავებით ხსნიან. კომპანია "ჯენერალ მედია" სატელევიზიო სარეკლამო ბაზრის 95%-ს ფლობს და ტელეკომპანიების - "რუსთავი 2"-ის, "იმედის", "მზის", "I სტერეოს", საზოგადოებრივი მაუწყებლის საეთერო დროს სწორედ ის ყიდის. ჩვენისთანა მცირე ბაზრისთვის, სადაც სარეკლამო სეგმენტი მხოლოდ $28-30 მილიონია, სატელევიზიო ეთერის მონოპოლიზება კონკურენციის მოსპობას ნიშნავს. ამ სფეროს ექსპერტები საქართველოს სარეკლამო ბაზრის ფინანსურ მაჩვენებლებს ხშირად ამერიკული ფეხბურთის სუპერფინალის, სუპერ ბოულის გათამაშებასაც კი ადარებენ, სადაც საეთერო დროის 1 წუთი 2-დან 3 მილიონ დოლარამდე ღირს. ანუ სუპერ ბოულის 10 წუთი საქართველოს სარეკლამო ბაზრის ბიუჯეტს უტოლდება.
გიორგი ბროძელი (სარეკლამო კომპანია "მაქს პრომ ჯგუფის" გენერალური დირექტორი): "ბოლო დროს მოთხოვნა სარეკლამო მომსახურებაზე გაიზარდა, რამაც შესაბამისად ფასების ზრდაზეც იქონია გავლენა. აგვისტოს ომის შემდეგ კომპანიებმა ან მნიშვნელოვნად შეამცირეს, ან საერთოდ არ დაგეგმეს სარეკლამო ბიუჯეტები, ახლა კი სარეკლამო კამპანიები ისევ გაააქტიურეს. ეს ტენდენცია ახალი წლიდან თვალში საცემია. ტელერეკლამის ფასები, შარშანდელთან შედარებით, დაახლოებით 30%-ით არის გაზრდილი. სხვა სარეკლამო საშუალებებზე ფასები ჯერჯერობით არ გაზრდილა.
ინტერესი იზრდება ინტერნეტრეკლამის მიმართ, ძირითადად, სოციალურ ქსელებზე. შემდეგ მოდის საინფორმაციო პორტალები, გასართობი საიტები, ინტერნეტმაღაზიები და სხვ. ინტერნეტრეკლამა სარეკლამო ბაზრის საკმაოდ პერსპექტიული სეგმენტია, რადგან მომხმარებელს უშუალო კონტაქტი აქვს სარეკლამო საშუალებასთან. ბეჭდურ მედიაში მშრალი, ლაკონური სარეკლამო ინფორმაციის ნაცვლად იმატა პიარსტატიებმა. აშკარაა, რომ კომპანიებმა გადაწყვიტეს უფრო დეტალურად და სრულყოფილად მიიტანონ სათქმელი აუდიტორიამდე, ბეჭდური მედია კი ამის საუკეთესო საშუალებაა".
სოსო გალუმაშვილი (საკონსულტაციო ჯგუფ "ჯეპრას" მთავარი კონსულტანტი): "შეიძლება ითქვას, რომ სარეკლამო ბაზარი ჯერჯერობით ისევ სტაგნაციაშია.
სარეკლამო ბაზარი შეგვიძლია ორ ნაწილად გავყოთ - სატელევიზიო სარეკლამო ბაზარი და დანარჩენი. 2007 წელს ტელესარეკლამო ბაზრის წილმა 50 მილიონი ლარი შეადგინა. ომმა და ფინანსურმა კრიზისმა სარეკლამო ბაზარი, ფაქტობრივად, ორჯერ შეამცირა. 2008 წელს ტელერეკლამის წილმა 40 მილიონი ლარი შეადგინა, ხოლო 2009 წელს ეს მაჩვენებელი 28 მილიონამდე შემცირდა. 2010 წელს ძალიან მცირე ზრდა აღინიშნა, დაახლოებით 29 მილიონ ლარამდე. შეიძლება ითქვას, სატელევიზიო ბაზარი სარეკლამო ბაზრის განვითარების ინდიკატორია და შეიძლება მივიჩნიოთ, რომ იგივე ხდებოდა ბაზრის სხვა სეგმენტებშიც, ანუ სხვა სარეკლამო საშუალებების ფინანსური მაჩვენებლები იმავე თანაფარდობით მცირდებოდა.
შესაძლებელია, პოლიგრაფიულ სარეკლამო ბაზარზე მცირედი ზრდა აღნიშნულიყო, რადგან ბევრი მოთამაშე სატელევიზიო ბაზრიდან ე.წ. პირდაპირ მარკეტინგზე გადავიდა და პოლიგრაფიას უფრო აქტიურად მიმართავდა, მაგრამ იქიდან გამომდინარე, რომ ბევრი პოლიგრაფიული თუ პოლიგრაფიით დაკავებული სარეკლამო კომპანია ამ ორი წლის განმავლობაში გაკოტრდა, შეიძლება ითქვას, რომ ბაზრის ეს სეგმენტიც სტაგნაციას განიცდიდა.
რაც შეეხება ინტერნეტრეკლამას, თამამად შეიძლება ითქვას, რომ ბაზრის ზრდის ტენდენცია გვაქვს. სამწუხაროდ, დადასტურებული მონაცემები არ არსებობს, მაგრამ ჩვენი დაკვირვებებიდან გამომდინარე ამის თქმა ნამდვილად შეიძლება. ინტერნეტრეკლამის ზრდას ორი გარემოება განაპირობებს. ჯერ ერთი, ეს იაფი სარეკლამო საშუალებაა და ისინი, ვინც სატელევიზიო ბაზარზე იყვნენ, ახლა ინტერნეტრეკლამას მიმართავენ. 2007 წლიდან დღემდე ინტერნეტის მომხმარებელთა რაოდენობა საქართველოში ორჯერ არის გაზრდილი, რაც ინტერნეტრეკლამის წარმატების კიდევ ერთი საწინდარია. აქედან გამომდინარე, ინტერნეტი ქმედითი ინსტრუმენტი ხდება კომპანიების მარკეტინგული სამსახურებისთვის, რათა კომპანიას თუ მის წარმოებულ პროდუქციას რეკლამა გაუწიონ.
რა თქმა უნდა, საქართველოს სარეკლამო ბაზარზე არსებული ვითარება არ ჰგავს დიდი ბრიტანეთის ან სკანდინავიისას, სადაც ინტერნეტრეკლამამ მოცულობით სატელევიზიო რეკლამასაც გადააჭარბა...
თუ მსოფლიო ბაზრის ტენდენციებს დავაკვირდებით, ინტერნეტრეკლამა სერიოზულად უტევს სატელევიზიო ბაზარს და ყოველწლიურად ბაზრის წილის 4-5%-ს ართმევს. ამიტომ არ არის გამორიცხული, საქართველოშიც განმეორდეს იგივე, რაც ახლა დიდ ბრიტანეთში ხდება. თუმცა ამას ალბათ 4-5 წელიწადი დასჭირდება. ვერც ერთი სხვა სარეკლამო სეგმენტი ზრდის ტემპებით ინტერნეტრეკლამას ვერ შეედრება. ამას ხელს შეუწყობს, ე.წ. ვირუსული კომპანიების შემოსვლა ბაზარზე, ანუ კომპანიების, რომლებიც ძირითადად ე.წ. ვირუსულ და პარტიზანულ მარკეტინგზე აგებენ კლიენტებთან კომუნიკაციას. ეს არის საკუთარი პრომოუშენის ერთგვარი ალტერნატიული მეთოდი. შესაძლოა კონკრეტულ რეკლამაში საერთოდ არ ჩანდეს ესა თუ ის პროდუქტი, მისი მახასიათებლები, მაგრამ სადღაც უკანა პლანზე გაიელვოს. მაგალითად, ასეთი სარეკლამო სვლის საინტერესო მაგალითი იყო ფრანგული სასმელი წყლის "ევიანის" სარეკლამო კლიპი, სადაც ძირითადი აქცენტი ბავშვებზეა, მაგრამ შეფარვით პროდუქტის რეკლამა ხდება.
ფასები სატელევიზიო რეკლამაზე გაზრდილია და ამას ჰქვია მედიაინფლაცია. გაძვირების შესაძლო მიზეზებში შეგვიძლია განვიხილოთ ის, რომ რამდენიმე არასამთავრობო ორგანიზაციამ ტელეეთერის მონიტორინგი დაიწყო. აღმოჩნდა, რომ მსხვილი ნაციონალური მაუწყებლები რეკლამის შესახებ კანონს არღვევენ. იქ მითითებულია, რომ ერთი საათის განმავლობაში, ყველაზე მეტი, 12 სარეკლამო წუთის განთავსებაა შესაძლებელი. ნაციონალური მაუწყებლების ეთერში კი გაცილებით ხანგრძლივი სარეკლამო ჭრები იყო. შესაძლოა ფასების გაზრდით ამ პრობლემის მოგვარებაც მოხერხდეს. ანუ ტელევიზიებში რეკლამა ნაკლები შევა, თუმცა გაძვირების გამო მაუწყებლების შემოსავლები არ დაიკლებს, შესაძლოა მოიმატოს კიდეც. არ გამოვრიცხავ, რომ შემოდგომისთვის მედიაინფლაცია სხვა სარეკლამო საშუალებებზეც გავრცელდეს.
გაზეთს, როგორც რეკლამის თუ ინფორმაციის მიწოდების საშუალებას, თავი არ ამოუწურავს. როცა იგეგმება ინტეგრირებული სარეკლამო კამპანია, ერთ-ერთი მსხვილი წილი აუცილებლად გაზეთს უჭირავს. ამას რამდენიმე მიზეზი აქვს. მათ შორის ის, რომ ვერც ტელევიზიითა და ვერც სხვა საშუალებებით ვერ გამოხატავ სრულად შენს ნააზრევს, ვერ მიაწვდი კონკრეტულად და ამომწურავად ინფორმაციას ისე, როგორც გაზეთიდან ან ჟურნალიდან. მსოფლიოში გაზეთებისა და ჟურნალების ტირაჟების შემცირების ტენდენციაა, თუმცა კარგი მაგალითი შემიძლია მოგიყვანოთ, როგორ შეიძლება ბეჭდური მედიის ტირაჟის გაზრდა.
ჟურნალი "გზა" ჩემთვის იმის მაგალითია, რომ როცა მსოფლიო მედიის გიგანტები კრიზისში არიან, "ეკონომისტი" ნიუ-იორკის მერმა იყიდა, "უოლ სტრიტ ჯორნელს" ტირაჟი შეუმცირდა და "ნიუ-იორკ ტაიმსს" ფინანსური პრობლემები აქვს, ჟურნალ "გზის" ტირაჟი გაიზარდა და როგორც ჩემთვის არის ცნობილი, თავის სეგმენტში სხვა გამოცემები დაჩრდილა. არ დაგიმალავთ, ჩვენ მიერ კლიენტებისადმი დაგეგმილ კომუნიკაციებში სარეკლამო ხარჯების დაახლოებით 25-30% ბეჭდურ მედიაში რეკლამის განთავსებას უჭირავს".
ციფრების ენით
- 2010 წელს აშშ-ში ინტერნეტრეკლამის მოცულობამ $25,8 მლრდ შეადგინა. ეს 2009 წლის მაჩვენებელზე 14%-ით მეტია. აშშ-ის მთლიანი სარეკლამო ბაზარი კი 3%-ით გაიზარდა ($168,5 მლრდ-მდე).
- კვლევით ჯგუფ "ემარკეტერის" შეფასებით, 2011 წელს აშშ-ში ინტერნეტრეკლამის ბაზარი 10,5%-ით გაიზრდება და $28,5 მლრდ-ს მიაღწევს.
- სხვადასხვა გაზეთის ონლაინგამოცემებს 2010 წლის IV კვარტალში, ცომშცორე-ს ცნობით, ყოველთვიურად 105 მლნ ადამიანზე მეტი სტუმრობდა.