დიდი ხნით მოითოკა თუ არა ინფლაცია
”კრედიტების 70% უცხოური ვალუტით არის გაცემული და მათზე სებ-ის განაკვეთის შემცირება არ აისახება"
წლეულს მაისში 14,3%-მდე ”გაჭენებული" წლიური ინფლაცია ოქტომბრისთვის 2,3%-მდე ჩამოვიდა. როგორც ექსპერტები ამბობენ, ამ ეტაპზე საქართველოს ეროვნულმა ბანკმა (სებ) შეძლო ინფლაციის განეიტრალება და შესაბამისად, რეფინანსირების განაკვეთიც დასწია. ეს თანდათან უნდა აისახოს კომერციული ბანკების მიერ გაცემულ კრედიტებზე და სესხის პროცენტებმა დაიკლოს, თუმცა ამ ”იდილიურ" სურათს საგაისო არჩევნები ემუქრება: ტრადიციულად, ხელისუფლება ამომრჩევლის გულის მოსაგებად ხარჯს ხარჯზე სწევს, რასაც ადრეც არაერთხელ გამოუწვევია ეკონომიკაში არასასურველი პროცესები. სებ-ში კი გვარწმუნებენ, რომ ამ საფრთხის არიდება სავსებით შესაძლებელია. არის თუ არა ასე, ამას არჩევნებისას ვნახავთ.
სებ-მა 26 ოქტომბრის მონეტარული კომიტეტის სხდომაზე პოლიტიკის განაკვეთი შეამცირა. მონეტარული პოლიტიკა ბოლოს 2011 წლის დასაწყისში გამკაცრდა (ერთკვირიან რეფინანსირების სესხებზე საპროცენტო განაკვეთი 7,5%-დან გაიზარდა 8%-მდე), ხოლო ზაფხულიდან ეტაპობრივი შემცირება დაიწყო. ამჯერად განაკვეთი 7,25%-მდე შემცირდა.
ეროვნულ ბანკში „ეკოპალიტრას“ განუცხადეს, რომ მონეტარული პოლიტიკის შერბილების გაგრძელება საპროგნოზო ინფლაციის შემცირებას უკავშირდება - სებ-ის პროგნოზით, მოსალოდნელი იყო, რომ ინფლაცია მიზნობრივ მაჩვენებელს (წლიური 6%) ჩამოსცდებოდა, რის გამოც ივნისიდან დაიწყო პოლიტიკის შერბილება.
მერაბ კაკულია (ეროვნული ბანკის ყოფილი ვიცე-პრეზიდენტი, საქართველოს სტრატეგიისა და საერთაშორისო ურთიერთობათა კვლევების ფონდის წამყვანი ექსპერტი, პროფესორი): ”მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთის შემცირება უშუალო ზემოქმედებას ახდენს ბანკთაშორისი ბაზრის მოკლევადიან საკრედიტო განაკვეთებზე. განსაზღვრული დროის შემდეგ ამან შესაძლოა რამდენადმე გააიაფოს კომერციული ბანკების მიერ იურიდიულ და ფიზიკურ პირებზე გაცემული მოკლევადიანი კრედიტები. ეროვნული ვალუტით გაცემულ გრძელვადიანი კრედიტების განაკვეთებზე კი მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთის შემცირება არსებით გავლენას ვერ ახდენს. არც ის უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ბანკების საკრედიტო პორტფელის 70% უცხოური ვალუტით გაცემული კრედიტებია. მათ განაკვეთებზე სებ-ის გადაწყვეტილება არ იმოქმედებს".
”საქსტატის" მონაცემებით, წლიური ინფლაცია სექტემბერში 4,6% იყო (აგვისტოში - 7,2%, ივნისში - 10%, მაისში - 14,3%), ოქტომბერში კი წლის მინიმუმი - 2,3% შეადგინა. საგულისხმოა, რომ საერთაშორისო სავალუტო ფონდის (სსფ) წარმომადგენლობის ბოლო პროგნოზით, წლის ბოლოსთვის მოსალოდნელი ინფლაცია 7%-ია, სებ-ი კი წლის ბოლოს ინფლაციას 4,3-5,5% ფარგლებში პროგნოზირებდა, რის შემდგომაც პოლიტიკის შერბილება დაიწყო. ეროვნული ბანკის ვიცე-პრეზიდენტ არჩილ მესტვირიშვილის განმარტებით, თუ პროგნოზირებული ინფლაცია მიზნობრივ დონეს აღემატება, მაშინ სებ-ი მონეტარულ პოლიტიკას გაამკაცრებს, და პირიქით. რადგანაც ინფლაციის საპროგნოზო მაჩვენებელი ჩამოსცდა მიზნობრივ დონეს (წლიურ 6%-ს), საჭირო გახდა პოლიტიკის შერბილება, საშუალოვადიან პერიოდში ინფლაციის მიზნობრივ დონემდე დასაბრუნებლად.
საპროცენტო განაკვეთების ცვლილებით სებ-ი აკონტროლებს ბანკთაშორის ფულად ბაზარზე მოკლევადიან საპროცენტო განაკვეთებს. მოკლევადიანი საპროცენტო განაკვეთების შემცირება შემდეგ გადაეცემა უფრო გრძელვადიან განაკვეთებს და შედეგად კომერციული ბანკებისთვის იაფდება ეროვნული ვალუტით რესურსის მოზიდვა, რაც საბოლოოდ ბანკების მიერ გასესხების განაკვეთებზეც აისახება.
ამგვარად საპროცენტო განაკვეთის შემცირება კრედიტის ხელმისაწვდომობას განსაზღვრული დროის შემდეგ ზრდის.
მერაბ კაკულია: ”თუ გლობალური რეცესიის ახალი ტალღის მოლოდინი შენარჩუნდება და გლობალური მოთხოვნა არ გაიზრდება, არც სურსათისა და საწვავის მსოფლიო ფასები მოიმატებს. ეს შიდა ფასებზე დადებითად აისახება. მეორე მხრივ, ეროვნულმა ბანკმა ამ ეტაპზე შეძლო ინფლაციის შიდა, კერძოდ მონეტარული ფაქტორის განეიტრალება, რაც საბაზო ინფლაციის (სურსათისა და ენერგომატარებლების ფასების გარეშე) დაბალ მაჩვენებელში გამოიხატა.
მიუხედავად ამისა, არსებობს გაისად ინფლაციის დაბრუნების რისკი, რაც ქვეყანაში საარჩევნო ციკლის დაწყებასა და საბიუჯეტო არხებით ეკონომიკაში დიდი მოცულობის სახსრების გაშვების შესაძლებლობას უკავშირდება“.
სებ-ის ხელმძღვანელი გიორგი ქადაგიძე აცხადებს, რომ საქართველოში სასესხო განაკვეთები ევროპის ქვეყნებისას ბევრად აღემატება. თუმცა ტენდენცია დადებითია და უკვე არსებობს წლიური 11-12% განაკვეთის სესხები. ეროვნულ ბანკში გვითხრეს, რომ სესხებზე საპროცენტო განაკვეთის ოდენობა განსხვავებულია სესხის ტიპის, ვადიანობის, გირაოსა და სხვა ფაქტორების მიხედვით. 10-12%-ად კი ძირითადად გრძელვადიანი იპოთეკური სესხები გაიცემა. მერაბ კაკულია, რომელიც აპრილში ”ეკოპალიტრასთან“ ინტერვიუში ამბობდა, რომ კრედიტი მხოლოდ მსესხებელთა ვიწრო წრისთვის არის ხელმისაწვდომი, კვლავაც იმავე აზრისაა.
მერაბ კაკულია: ”კრედიტები 11-12%-იანი განაკვეთით არსებობს, მაგრამ მსესხებელთა შეზღუდული წრისთვის. 10-15%-იანი განაკვეთით გაცემულ სესხებზე კრედიტების საერთო რაოდენობის მხოლოდ 3-4% მოდის. ამასთან, შესაძლოა საპროცენტო განაკვეთები კვლავ გაიზარდოს, განსაკუთრებით, უცხოური ვალუტით გაცემულ კრედიტებზე. თუ გლობალური რეცესია ევროზონის სავალო კრიზისის გამო მაინც დაიწყება, ქართულ ბანკებს შედარებით იაფ და გრძელვადიან უცხოურ საკრედიტო რესურსებზე წვდომა შეეზღუდებათ. ამას კი კრედიტის გაძვირება მოჰყვება“.
სსფ კავკასიისა და ცენტრალური აზიის ქვეყნებს მოუწოდებს, მოსალოდნელ რისკებთან შესახვედრად ბუფერები შექმნან. ეს რეკომენდაცია საქართველოსაც ეხება. ხელისუფლებას ურჩევენ, ხელი შეუწყოს კონკურენციის ზრდას საბანკო სექტორში, ინფლაციის რისკის შესამცირებლად კი თავი აარიდოს არაპრიორიტეტულ ხარჯებს, ასევე ხელფასებისა და პენსიების გაზრდას.
არჩილ მესტვირიშვილი (სებ-ის ვიცე-პრეზიდენტი): ”საქართველოში საბანკო სისტემა კარგად კაპიტალიზებულია, რაც საშუალებას აძლევს ბანკებს, ჰქონდეთ საკმარისი ბუფერი კრიზისის პერიოდში. საქართველოს ეროვნული ბანკი მაქსიმალურად არის მიმართული საბანკო სექტორში კონკურენციის ზრდისკენ, შეიძლება ითქვას, საბანკო ბაზარი ყველაზე მაღალი კონკურენციით ხასიათდება საქართველოში.
რაც შეეხება არაპრიორიტეტული ხარჯების ზრდას, ფისკალური სტიმულის შემდეგ, რომელმაც პიკს 2009 წელს მიაღწია და თავისთავად მნიშვნელოვანი იყო ეკონომიკის რეცესიიდან გამოსაყვანად, საქართველოს მთავრობა აქტიურად ახორციელებს ფისკალურ კონსოლიდაციას და 2009 წლის შემდეგ ყოველწლიურად ამცირებს ბიუჯეტის დეფიციტს. დაბალი დეფიციტი მნიშვნელოვანია მაკროეკონომიკური სტაბილურობისთვის. 2012 წლის ბიუჯეტში არ არის დაგეგმილი ბიუჯეტის დეფიციტის ზრდა, ხოლო 2013-ში კიდევ უფრო შემცირებაა მოსალოდნელი. აქედან გამომდინარე, არ არსებობს საფუძველი, რომ ფისკალურმა ხარჯებმა ინფლაციური ზეწოლა გამოიწვიოს. ამასთან, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, საშუალოვადიან პერიოდში ინფლაციაზე ზეწოლის რისკები ამ ეტაპზე საქართველოში მცირეა და პროგნოზები ინფლაციის დაბალ მაჩვენებელზე მიუთითებენ".
მერაბ კაკულია: ‘საბანკო სექტორში, სადაც ორ მთავარ მოთამაშეზე მთლიანი აქტივების თითქმის 60% მოდის და მომდევნო სამი ბანკის წილი ლიდერებისაზე რამდენჯერმე ნაკლებია, კონკურენციის გამძაფრებას არ უნდა ველოდოთ. მსხვილი ტრანსნაციონალური საბანკო გიგანტების (‘სოსიეტე ჟენერალი", HSBC შემოსვლამაც კი ვერ შეცვალა ვითარება. მეტიც, ერთ-ერთი მათგანი (HSBC) საქართველოს ტოვებს. მთავრობასა და ეროვნულ ბანკს ამ მიმართულებით ცოტა რამ თუ შეუძლიათ გააკეთონ. საბიუჯეტო ხარჯების ოპტიმიზაცია კი ახალი საარჩევნო ციკლის პირობებში ნაკლებად არის მოსალოდნელი. კერძოდ, უკვე ცნობილია, რომ პენსიების მოცულობა $100-მდე უნდა გაიზარდოს. სავარაუდოდ, სხვა სოციალური გადახდებიც გაიზრდება. ყოველივე ეს, ცხადია, ინფლაციის რისკს შეიცავს“.
წინასწარი მონაცემებით, მესამე კვარტალი 7,3%-იანი ეკონომიკური ზრდით დასრულდა. სებ-ში განმარტავენ, რომ ის განაპირობა ზაფხულში ტურისტული შემოსავლების მნიშვნელოვანმა ზრდამ, წლევანდელმა უხვმა მოსავალმა, ბანკების მხრიდან ეკონომიკის დაკრედიტების ზრდამ. რაც შეეხება მაკროეკონომიკურ პრობლემებს, სებ-ში მიიჩნევენ, რომ დღეს ეს ეკონომიკის დოლარიზაციის მაღალი დონეა.
არჩილ მესტვირიშვილი: ”დოლარიზაციის შემცირების წინაპირობა არსებობს და ის მიმდინარეობს კიდეც. მის გასააქტიურებლად ფინანსური განათლება მნიშვნელოვანია. ეროვნული ბანკი მუდმივად ხვდება ბიზნესსექტორის წარმომადგენლებს, ბანკებს ევალებათ, მსესხებლებს მიაწოდონ ინფორმაცია სავალუტო რისკზე, თუ იგი სესხის უცხოური ვალუტით აღებას აპირებს. ჩვენი მიზანია, მოსახლეობასა და ბიზნესს ჰქონდეთ შესაძლებლობა, შეადარონ ლარისა და დოლარის სესხი და უფრო ნაკლებად ხარჯიანი აირჩიონ, მიიღონ ისეთი გადაწყვეტილება, რომელიც გრძელვადიან პერიოდში მათ დანახარჯებს მინიმუმამდე შეამცირებს. საქართველოს რეზიდენტებისთვის, უმეტეს შემთხვევაში, ასეთი ვალუტა ლარია და არა დოლარი ან ევრო“.
ციფრების ენით
- ევროპის ცენტრალურმა ბანკმა რეფინანსირების საბაზისო განაკვეთი შეამცირა წლიური 1,50%-დან 1,25%-მდე.
- "ევროსტატის" მონაცემებით, 2011 წლის აგვისტოში ევროზონაში წლიური ინფლაცია 2,9% იყო, ხოლო ერთი წლით ადრე - 2,6%.
- 1-ელი ოქტომბრისთვის საქართველოში საშუალოვადიანი იპოთეკური სესხის წლიური განაკვეთი 16,7%-ია (1-ელ ივლისს იყო 18,2%), ხოლო გრძელვადიანის (5 წლიდან) - 13,6% (14,7%).
- უცხოურ ვალუტით იპოთეკური სესხის განაკვეთები 12,9% (საშუალოვადიანი) და 12,2%-ია (გრძელვადიანი).