როგორც მტკვრის ერთ წვეთს... ნოსტალგიათა სკივრის კუთხეში - კვირის პალიტრა

როგორც მტკვრის ერთ წვეთს... ნოსტალგიათა სკივრის კუთხეში

ჩემს ბავშვობაში, "რომელიც სულაც არ იყო თქვენი ბავშვობისნაირი", იყვნენ ჩემი აჭარლები: ფადიმე, იბრაიმი, ემინე, მუხამედი, ასიე, აშუკა, ზია, რეჯები, ესედი, აიშე, მემედი, ოსმანი, ასლანი, სულეიმანი, იშილი, ქურიე, შაისტე, დურსუნი, ქემალი, იუსუფი, ხატიჯე, ენვერი, სურიე, ფერიდე, რემიზა, ისკანდერი, სელიმი.

ესენი ჩემი მეზობლები, ამხანაგები, მასწავლებლები, თანაკლასელები, უბრალოდ, ბათუმელები იყვნენ, რომელთაგან უმეტესობას პირადად ვიცნობდი, მათი საუბარი მომისმენია, ქუჩაში შემხვედრიან.

ახლაც თვალწინ მიდგას მუხამედ ბაბუ, წყნარი, წელში მოხრილი, ჩია ტანის მოხუცი, განუყრელი ქარვის კრიალოსნით ხელში და ზამთარ-ზაფხულ ნაქსოვი ქუდით თავზე. მიუყვება სოხუმის ქუჩას - იგი ხომ ლამის ყოველდღე დადის სალოცავად მეჩეთში. ამას უფროსები ამბობენ, თორემ ჩვენ, ბავშვებმა, რა თქმა უნდა, არც კი ვიცით, რა არის მეჩეთი, არც გვინახავს, არც ის ვიცით, სად მდებარეობს, როგორია ან როგორ ლოცულობენ იქ ადამიანები.

ერთია, მუხამედ ბაბუ ყველას უყვარს და ყველა პატივს სცემს, ისევე როგორც მის მეუღლეს - ემინე ბებიას განუშორებელი თეთრი ჩადრით, ლამაზი, რძიანი ყავისფერი, ფართო სარტყელშემორტყმული, კოჭებამდე კაბით, ყელსაბამით, სიყვარულითა და სიკეთით სავსე უცნაურად ჭრელი თვალებით, ყოველთვის მშვიდი, ოდნავ მოღიმარი სახით და ნაძვის სურნელოვანი, ნებისმიერი ბავშვისთვის საოცნებო კევით.

თითქოს გუშინ იყო: ბალღობისას ჩემი ხშირი ავადმყოფობის დროს, ოთახში, როგორც იმედი, ლოცვა, ნუგეში, შვება, ოღონდ ძალიან წყნარი და უხმაურო, ემინე ბებია შემოდის. მანამდე წინა ოთახიდან მესმის - დედაჩემს ელაპარაკება, ოღონდ ჩურჩულით:

"ხართ ვინმე სახლში?"

"მობრძანდით, ემინე ბიცოლა".

"აგერ ახლა მითხრეს, ბიჭი ავად არისო. დიდი ხანია, რაც წევს?"

"კია აგერ მეოთხე დღე".

"სიცხე? სიცხეები აქვს?"

"წუხელიც გავათენეთ ღამე. ვარვარებდა, ისეთი ცხელი იყო".

"გაიზრდება, დაკაცდება და გაუვლის ეს ავადმყოფობა", - ამშვიდებს ემინე ბებია დედას.

ექიმიც ასე ამბობს, ბათუ ექიმი. თორმეტი წლის ასაკიდან აღარ იავადმყოფებსო, მაგრამ ეს როდის იქნება, როცა ჯერ შვიდიოდე წლისა ვარ.

სამაგიეროდ, მე უკვე ვიცი, რომ სულ მალე, ერთ ან ორ დღეში დავუძვრები ამ მობეზრებულ ლოგინს და იქ, ფანჯრის იქით აღმოვჩნდები; იქ, სადაც ახლა, მე რომ ვწევარ, იმდენი რამ ხდება უჩემოდ; იქ - ეზოში, ქუჩაში, სკოლაში, ქალაქში, ბულვარში, პიონერთა პარკში - ყველაფერი ისეთი საინტერესოა და ასე მიუწვდომელი, როცა ვსიცხიანობ, გარეთ კი მზე ანათებს, ყველაფერი ყვავის და როცა მესმის, როგორ ცდილობს დედაჩემი, უჩუმრად იტიროს, საწოლთან მომდგარ სკამზე ჩამომჯდარმა.

ლოგინს რომ დავუძვრები, ფერიაშიც წავალთ. ფერია სოფელია, ბათუმს მიბმული. ყველაზე ბოლო ქუჩას ჩემს ქალაქში და ყველაზე ახლოს ფერიიდან მთისძირის ჰქვია. ეს, ზედ გორაკის ძირში რომ რკინიგზა გადის, იმ ქუჩის სახელია. ჩვენ ამ რკინიგზას არ მივუყვებით. სოხუმის ქუჩის ბოლოსკენ მივდივართ, მარცხნივ ბაგრატიონზე გავუხვევთ, აქ გადავკვეთავთ რკინიგზას, სოუქსოსკენ მიმავალ ქუჩას გვერდს ავუქცევთ და ფერიის გზას ავუყვებით.

რა ახლოსაა თურმე სოფელი ქალაქთან და რა განსხვავებულია. აქ გზის მარცხნივ და მარჯვნივ ლამაზი ორსართულიანი სახლები დგას დამრეცი ეზოებითა და ფერდობებზე გაშენებული ბოსტნებით, ბაღჩებითა და მანდარინის ბაღებით. ფორთოხლებიცა და ლიმონებიც ყვავის. გრეიპფრუტები უფრო იშვიათია, მუშმალისა და წყავის ხეები კი თითქმის ყველას უდგას, კიდევ - ლეღვი და კომში, ხურმა და პერმისონი, აქაურები კარალიოკს რომ ეძახიან, ფეიხოა და მაგნოლია, ევკალიპტი და ჩინური ტიტა, ნაძვი და ფიჭვი.

გაზაფხულია. ციტრუსოვანთა ყვავილების არომატი ძვალ-რბილში გასჯდომია აქაურობას. დედას ხელჩაკიდებული მივყავარ და ასე მივუყვებით ასფალტიან გზას. დედას მეორე ხელში სარძევე უჭირავს. ეს იმას ნიშნავს, რომ სულ მალე სურნელოვანი, გემრიელი, ახალმოწველილი ძროხის რძით გაივსება ეს იასამნისფერი ჭურჭელი და ისევ გზას დავადგებით, ოღონდ ქალაქისკენ.

სამი ან ოთხი წლისა ვარ. ძროხის პატრონს ქურიე ჰქვია. კეთილი ქალია და მე ძალიან ვუყვარვარ. ამიტომაც რძესთან ერთად რაღაცას გამოგვატანს კიდევ. გაზაფხულზე - ნარცისების თაიგულს, ახალგამომცხვარ ჭადს, ზაფხულობით - ლობიოს, მწვანილს, კიტრს, პამიდორს, შემოდგომაზე - გეორგინებს, მანდარინს, ლეღვს, ზამთრობით - ქილა მაწონს, ხურმას, ლეღვის ჩირს, თხილს.

ეს ყველაფერი მთელი ცხოვრება მეხსომება. არა, უბრალოდ კი არ მეხსომება, ეს ნაირგვარი სურნელება, გემო, სილამაზე, ყვავილები, ხეები, სიმწვანე, შებინდების განუმეორებლობა, დედის ხელის სითბო და სიმტკიცე, ქურიეს სიკეთით სავსე თვალები და ტკბილი მოფერება თანამგზავრებად მექცევიან და ჩემი ცხოვრების ნოსტალგიათა სკივრში დაიდებენ ბინას სამუდამოდ.

"ნუნუ, მართლა ავადაა ბაღანა ისევ?! ნუ ჩამოგტირის სახე. ბაღნები ასე არ იზრდებიენ? ხან ავად გახდებიენ, ხან კარგათ. მე ხუთი გამოვზარდე და კი იცი, რა გაჭირვებაში".

"ვიცი, ჩემო ფადიმე, აბა, არ ვიცი!"

"ნახე, რა მოვუტანე! სულ ცხელია, ახლავე აჭამე. ჩემს ფლავს რო შეჭამს, მაშინათვე წამოხტება, ხო იცი!"

ეს კი ფადიმე დეიდაა, უსაყვარლესი, ქოთქოთა, ხალისიანი, მუხლჩაუხრელი, ხუთშვილიანი. ნეტა მოგასმენინათ მისთვის! ღმერთო, რა ნიჭიერი მთხრობელია, გასუსული უსმენს ყველა! რა არ იცის ქვეყანაზე, რას არ მოგიყვებათ. აჭარის ისტორიას გიამბობთ მთლიანად, ოღონდ წიგნებში ამოკითხულს კი არა, ნამდვილს. იმას, რაც გადმოცემით იცის ან თავად ან მის ნათესავებს და ახლობლებს გადახდა. იუსუფ ფაღავასა და პარმენ ლორიას მერე ჩვენი კუთხისა და ჩვენი ქალაქის უახლოეს და შორეულ წარსულს ფადიმე დეიდასავით ვერავინ გვიცოცხლებს, ვერც გვასწავლის. თუმცა ხანდახან ცოტა-ცოტა გამონაგონსაც შეურევს მეტი დამაჯერებლობისთვის, მეტი დრამატულობისთვისაც.

მამა ადამი (ახალაძე)

"ჩემს ბიძაშვილებს შემოუთვლიათ, ერთი თურქეთამდე ჩამოით, დეგვენახეთ, მერე ჩაგსვამთ მანქანაში და მთელ მსოფლიოს მოგატარებთო".

"ამერიკასაც?"

"ამერიკასაც. თურქეთიდან ყველა გზა ხსნილია და ყველგან წიგიყვანთო. ნეტა გვანახა ჩვენი ბიძაშვილები, მამიდაშვილები. იცი, რამდენი არიენ?!"

და ჩემი ბავშვური ფანტაზიის წიგნის ფურცლებზე მე უკვე ვხედავ მათ - საქართველოდან ოსმალეთში იძულებით გადახვეწილ მუჰაჯირებს, გაქცეულ ქართველ მენშევიკებს, სასოწარკვეთილ ქაქუცა ჩოლოყაშვილსა და მის თანამებრძოლებს...

აქ დარჩენილებსაც ვხედავ - გადასახლებულებს ციმბირსა და შუა აზიაში, უუფლებოებს, სვეგამწარებულებს, და გადასახლებას შემთხვევით გადარჩენილებსაც, როგორიც ფადიმე დეიდაა, მთელი თავისახლი რომ აუწიოკეს, ახალგათხოვილს კი არ მოაკითხეს, აღარ ახლეს ხელი თურმე ოჯახიდან გასულს, სხვა, ანუ ქმრის გვარზე გადაწერილს. მისი პაწია და-ძმები ქარხორშაკსა და უდაბნოს პაპანაქებაში, მშიერნი და უსახლკარონი, ისე გადაყარა ხელისუფლებამ, როგორც უსარგებლო, არაფასეულ, ყოვლად უვარგის, გამოუსადეგარ, თავიდან მოსაცილებელ ხარახურას ექცევა დიასახლისი.

ვხედავ მათ: დაზაფრულ ბავშვებს, როგორც საშინელებათა ფილმში, ქვეწარმავლებთან ერთად რომ სძინავთ და შეშლილობამდე მისულ დედას ამღვრეული სახითა და თვალებით, თავდაუზოგავად, რაღაც სასწაულით მოპოვებული, უკანასკნელ პურის ნაჭერზე გადაცვლილი ცოცხით, სადღაც გადამალული პირველყოფილი შიშით და იქაურებისგან ნასწავლი მანქანებით ცოტა ხნით მაინც რომ ახერხებს ამ გესლიან არსებათა განდევნას აქაურობიდან. ვხედავ და ძალიან მეშინია ქვეწარმავლებისაც და ბედის უკუღმართობისაც. ჩვენც რომ გადაგვასახლონ იმ საშინელ შუა აზიაში, რა გვეშველება?

ვხედავ რუსეთ-თურქეთის საზღვარსაც. ვერაფრით ვერ ამიხსნია, ჩემი სამშობლოს, დედასაქართველოს აჭარულ მიწაზე რატომ გადის საზღვარი ორ უცხო სახელმწიფოს შორის. მხოლოდ დიდობაში მივხვდი, რომ იმ გველეშაპა მაჯლაჯუნებმა დაგვსაჯეს, დაგვცინეს, ჩაგვქოლეს, რადგან მოგვერივნენ სამშობლოდაუძლურებულებს, თავისუფლებადავიწყებულებს, რაკიღა ქარტეხილების მოტანილი დამოუკიდებლობა სისხლში ჩაგვიხრჩვეს!

და ამიტომაც ახლა ეს საზღვარი ჯალათის გულმოდგინებით დაუნდობლად გადაჭრის-გადახერხავს შუაზე მიწასაც, სოფელსაც, ეზო-კარსაც, ოჯახსაც, დედაშვილობასაც, მამაშვილობასაც, ბიძაშვილ- მამიდაშვილობასაც, ნალიასაც, ღობესაც, ორღობესაც, ბაღჩასაც, ყანასაც, სათამაშო მინდორსაც, წისქვილსაც, ბედსაც. გადაჭრის, გადახერხავს და მერე უჩინარი კედლით გაყოფს, დააშორებს. აკი ეშმაკი რის ეშმაკია, თუ ადვილად ვერ ყოფს ნათესავებს და ვერ აშორებს გულებს.

იქით დარჩენილებსაც ვხედავ, თითქოს ნისლი გაიფანტაო. არადა აქამდე საზღვარს იქით არავინ მეგულებოდა ჩვენიანი. მე ხომ საზღვარიც არ მინახავს, საზღვარი კი არა, ხელვაჩაურის რაიონის ორიოდე სოფლის იქით, ბათუმიდან ორ ათეულ კილომეტრში აღარ გიშვებდნენ იმ დაქცეული იმპერიის ქოფაკი დარაჯები. არადა, ამ საზიზღარი, ცივსისხლა საზღვრის მიღმა თურმე ჩემი სისხლი და ხორცი ცხოვრობს, ჩემი ჩვენებურები, ჩემი ქართველები, ჩემი გურჯები, ფადიმე დეიდას, მუხამედ ბაბუს, ემინე ბებიას, იბრაიმ ბიძიას, ასიე ბიცოლას, ფრიდონ ხალვაშისა და ალი ხორავას ნათესავები!

ამ ნისლის გაფანტვამდე ჯერ შორია. სკოლა უნდა დავამთავრო, მერე ინსტიტუტი, მეტროპოლიაში წავიდე კიდევ სასწავლებლად და იქ გავხდე მოწმე იმპერიის დასუსტებისა, კოლონიების დამოუკიდებლობისა, საზღვრების გახსნისა...

გადავიარე სარფი და ისევ საქართველოში აღმოვჩნდი. თურქეთამდე ჯერ კიდევაა სავალი.

მანამდე ყველაფერი ჩემს სამშობლოს ჰგავს ტყუპისცალივით. ვითომ საზღვარზე სარკე ჩაუდგამთ და გზა იმ სარკეში გაგრძელდა: ისევ იმნაირ ზღვის სანაპიროს მივუყვები, როგორითაც სარფამდე მოვედი, ოღონდ ამჯერად სარკისმიღმეთში ვარ. ეს ჩემი საოცრებათა ქვეყანაა, სადაც სარკისწინეთის შავი ზღვის სანაპირო უფრო კლდოვან, ქვიან მიწასა და მღელვარე ზღვაში გრძელდება, ქართული გზატკეცილი - თურქულ ოტობანში, ეკლესიები მეჩეთებითაა ჩანაცვლებული, ვენახები - თხილის ბაღებით, თხილნარები - მანდარინის ბაღებით, მანდარინის ბაღები - ნარინჯ-თურინჯით, ნარინჯ-თურინჯი - სიმინდის ყანებით, სიმინდის ყანები - ბაღჩა- ბოსტნებით...

ტრაბზონში პირველად ვხვდები ქართულად მოლაპარაკე თურქეთელ ქართველებს:

- რა ლამაზი ქართული აქვთ, რა გულთბილები არიან, რა კარგები! - იცრემლებიან დედაჩემი და მამაჩემი.

მე ჯერ კიდევ არ ვიცი, რომ გაივლის წლები და ლამის მთელ თურქეთს მოვივლი, ყველგან შევხვდები ჩემს თურქეთელ ქართველებს: ტაო-კლარჯეთსა და შავშეთში, იმერხევსა და მაჭახელაში, ისტანბულსა და იზმირში, ბურსასა და ანატოლიაში...

საუბრისას ხანდახან დაირცხვენენ იმის გამო, რომ გამართული ქართული არ იციან, მაგრამ ჩვენი სიხარული, გულის სითბო და სიყვარული მალევე გაათამამებთ.

კიდევ მაშინ დაიმორცხვებენ, როცა ჩვენს სახელებს გაიგებენ. საკუთარ სახელებს რიდით წარმოთქვამენ. მე კი ჩემს აჭარლებს გავიხსენებ, იმათ მოვუხმობ და ისევ წავათამამებ ჩვენებურებს.

ფრიდონ ხალვაშის სახლ-მუზეუმში

მინდა ყველას გადავეხვიო, განსაკუთრებით ფადიმე დეიდას, მუხამედ ბაბუს, ემინე ბებიას, იბრაიმ ბიძიას, ასიე ბიცოლას, ესედ ვერძაძეს, ფატი გენჯაძეს, ასმათ ფარტენაძეს, ჯამბულ ნინიძეს, თენგიზ ქათამაძეს, ნოდარ დუმბაძეს, ფრიდონ ხალვაშს, იუსუფ ფაღავას, პარმენ ლორიას, ჯემალ ჯაყელს და კიდევ ასობით ადამიანს, ვინც უჩუმრად აგებდა ამ ხიდებს ჩემს სულსა და გულში, ხიდებს, რომლებმაც ჩვენებურებთან მიმიყვანეს!

მოუცლელსა სად მიმიყვანს...

ვეღარ მოვიცალე. ორი დღეა, რაც ჩამოვედი ისტანბულიდან. ვფიქრობდი, დავჯდები, დავწერ, ამოვთქვამ და იქნებ მოვისვენო-მეთქი. ვერ მოვიცალე. ამიტომაც გადავწყვიტე, მოუცლელსდამეწერა ცოტა რამ. ისტანბულში რომ ვარ, ყოველთვის ვეძებ.

ვეძებ იმ სახლს, იმ ბუდეს, იმ ეზოს, იმ ქუჩას, იმ უბანს, სადაც მიმიყვანს ამ ქალაქის ჩაის ფერითა და არომატით გამთბარ შენობებსა და ორი ზღვის გრილ სანაპიროებს შორის ხეტიალი, თოლიების ყივილისა და მათი ფრთების ტყლაშუნის ექო, საამო ნიავით გადაფურცლული ქალაქის საცნობარო წიგნები და აღმოსავლეთისა და დასავლეთის საპაემნოდ აგებული გრძელი ხიდები...

მიმიყვანს, აუცილებლად მიმიყვანს და ჩემი გული მაშინვე იცნობს იმ სახლს, იმ ბუდეს, იმ ეზოს, იმ ქუჩას, იმ უბანს, რომელნიც, რაც თავი მახსოვს, უკადრისობენ ჩემი ტვინის მეხსიერების ტერიტორიას და ოდენ ქვეცნობიერში სახლობენ.

იქნებ სულ სხვანაირად მოხდა ყველაფერი.

იქნებ, დედაჩემი და მამაჩემი სამოგზაუროდ იყვნენ ამ ზღაპრულ ქალაქში ჩემს დაბადებამდე, უფრო ზუსტად, ჩემს დაბადებამდელ ბავშვობაში!

ამიტომაც შევიგრძნობ აქაურობის ცოცხალ სხეულს, მისი გულისა და ძარღვების ფეთქვას, სისხლისა და ლიმფის მიმოდინებას, მძლავრი კუნთების დაძაბულობასა და სხვადასხვა შეფერილობის კანის აბურძგვნას, ათასნაირი ტკბილეულის გემოსა და სამზარეულოს ნაირ-ნაირ სურნელს. იმასაც შევიგრძნობ, როგორ უსახლდება აქაურობას ნაირსახა ვნებისა და განცდის კანკალი თითებში, მერე მუხლებში ჩადის, გულსაც აღწევს და ხმაში ტყდება...

ან იქნებ დიდედაჩემი და პაპაჩემი?!

ან იქნებ ვინმე სხვა ნათესავი?!

თუმცა ხომ გვახსოვს წარსული და ამ წარსულში ჩვენი ცხოვრებიდან ამოგლეჯილი ადამიანები, ამ ამოგლეჯის შედეგად გაჩენილი სისხლითა და ოხვრა-კვნესით მწვეთავი ჭრილობები, ამ წარსულშივე აშენებული ჩინურივით დიდი, ოღონდ რკინის კედელი იქითურ და აქეთურ, ჩვენსა და ჩვენებურ ქართველთა შორის, ისეთი დიდი და თვალუწვდენელი რომ გვეგონა - სამუდამოდ!

მიმიყვანს, აუცილებლად მიმიყვანს და მე მაშინვე ვიცნობ იმ ფანჯარას, სადაც ახლა აზალიები და სენპოლიები ჰყვავის, აგურის სახლის სიძველისგან დაბზარულ და მაინც საიმედო კედლებს, ჭიშკარს, საიდანაც იწყება ხელისგულა ეზო შიგნითა მხარეს, ხოლო როგორც კი შემობრუნდები - ჩვენი უბნის ვიწრო ქუჩები.

სასტუმრო ოთახში - შავ-თეთრი ტელევიზორი, გრამოფონის შემცვლელი, მელოდიაჩაწერილი ფირფიტების საკრავი და შავი ტელეფონი, კიდევ - ორი გახუნებული მწვანე ფერის სავარძელი, ბამბუკის თაროები, სამი შავი ვენური სკამი და შავივე მაგიდა.

კი, ვიცი, ახლა სულ სხვანაირი ინტერიერი დამხვდება, მაგრამ ისიც ხომ უეჭველია, რომ ყოველი ძველი ნივთი უცნობ ქალაქში, შორეულ მხარეში, უცხო უბანში ან სხვა კონტინენტზეც კი გადასახლებული ან სულაც გარდაცვლილი ადამიანივით იმისთანა რამეს ტოვებს - საკუთარი არსების იმისთანა უხილავ ნაწილს, რომ წლების მერეც იოლად გრძნობ, იქ რომ ხარ, მათ სამყოფელში და არა სადმე სხვაგან.

ისტანბული, სტამბოლი, კონსტანტინოპოლი, ახალი რომი, ისტინპოლინი, ბიზანტიუმი, ბიზანტიონი!.. შეუძლია კი მატიანეებს, დაიტიოს ყველაფერი, რაც ერთი ქალაქის ამ განსხვავებულ სახელწოდებათა მიღმა იმალება?! ოცდაშვიდსაუკუნოვანი ისტორიული გზა იტევს ოთხი უზარმაზარი სახელმწიფოს - რომის, ბიზანტიის, ლათინური და ოსმალოთა იმპერიების დედაქალაქობას!

ნოდარ დუმბაძე

არადა, 1923 წლიდან იგი მხოლოდ ყოფილი დედაქალაქის ჩინს ყაბულდება, თუმცა მისი მეტროპოლიური ბრწყინვალებისა და დიდებულების შემხედვარე ვინ გაბედავს მის საპირწონედ სხვა ქალაქის მოაზრებას?!

მით უფრო გასაკვირია, როგორ ახერხებს იყოს ასეთი შინაურული, გულიანი, კეთილშობილი? როგორ ახერხებს ამდენი უცხოტომელის მოხიბვლას, მიზიდვას, შეფარებას, დაპურებას?

მის ქუჩებში კი ისე დანავარდობენ თოლიები, როგორც სხვაგან ზღვის სანაპიროზე თუ შეამჩნევ მხოლოდ, ისე როგორც ჩვენში მხოლოდ ბეღურები და ყვავები გრძნობენ თავს.

ორშაბათს, ცოტა არ იყოს, ადრე ვბრუნდებოდი სასტუმროში. მანქანიდან დავინახე თოლიები, უამრავი თოლია ფათიჰის მეჩეთის თავზე სტამბოლის მზიან ამინდში ულურჯესი ცის ფონზე. თოლიების ასეთი სიმრავლე არასოდეს მენახა შავი ზღვის პირას გაზრდილს. ალბათ მეთხუთმეტე საუკუნემდეც ასე დაფარფატებდნენ, ახლაც დაჰფოფინებენ აქაურობას და მერმეც არ მიატოვებენ.

მხატვარი რომ ვიყო, ამას უსათუოდ დავხატავდი: როცა "ცა თოლიებით თოვს", - აკი "ვეღარ ვუყურებ ნაცეცხლარიდან ბოლს".

მერე მათრობს გემით გასეირნება ბოსფორის სრუტეში: მარცხნივ და მარჯვნივ გაწოლილი, გააზიზებული სანაპიროების დაბინდული გამოხედვა, შინაურულად ვიწრო ქუჩების მოჩვენებითი უკაცრიელობა, თეთროსანი სასახლეების ოსმალური შესამოსელივით სიხალვათე და სილაზათე.

ბაღები და შადრევნები ერთმანეთში ირევა და ისტორიული კალეიდოსკოპიც იწყებს ტრიალს: წარსული, აწმყო და მომავალი ხან ერთმანეთს ერწყმის,

ხან კიდევ შორ სივრცეებში გაიჭრებიან - რომელი საით, და შენშიც აირეკლებიან.

მერე გემი ისევ ნაპირს მიადგება და ფეხით გავუყვები ჯერ სანაპიროს, მერე ფართო ქუჩას გადავჭრი და ვიწრო ქუჩაბანდებში შევიმალები.

ვუყურებ სახლებს, აივნებს, ფანჯრებს, ვიტრინებს, გამოფენილ ხილს და ნაირ-ნაირ ბოსტნეულს... ხანდახან ქვაფენილსაც ვაცქერდები და ვხედავ ყველასთვის უხილავ ნაფეხურებს, ჩემთვის კი ნაცნობს და საყვარელს...

უფრო თამამად მივაბიჯებ ხალიჩებსა და ჩაიხანებს შორის.

უკან დამედევნება შაქარლამის სურნელი და ვაჭართა მიპატიჟებების ქორო.

წინ მიმიძღვის ანგელოსი, რომელიც ამ ქალაქმა მომიჩინა.

მიმიყვანს...

გამახელინე, ღმერთო,

გულისთვალი!

გაცრეცილი ქაღალდი უპოვეს გულისჯიბეში. წერილი აღმოჩნდა, გაუგზავნელი, ან იქნებ არც არასდროს მოსვლია აზრად, ვინმესთვის გაეგზავნა. წერილი მელნით იყო ნაწერი და ალაგ-ალაგ აღარც იკითხებოდა. არ დავიძინე. მთელი ღამე ვარჩევდი ასო-ასო თითოეულ სიტყვას და დილისთვის მთლიანად გადავათეთრე.

აი, რა ეწერა გაცრეცილ ქაღალდზე:

"ჩემო გურჯებო, ჩემო ქართველებო! მე ისე მიყვარხართ, რომ შეიძლებოდეს, თქვენთვის დავთმობდი და გაჩუქებდით ჩემს ერთადერთ ბედნიერებას - იყო ქართველი სამშობლოში და გტკიოდეს საქართველო და ამ ტკივილით ნუგეშობდე და გიხაროდეს! რომ შეიძლებოდეს, მე თქვენს მაგივრად დავრჩებოდი უცხო მზისქვეშეთში. დავიტანჯებოდი. გული დამინაწიბურდებოდა იმდენჯერ, რამდენჯერაც მასში ჩამოდენილი სისხლი ქართულად აჩქარდებოდა, ახმაურდებოდა, მთელ სხეულს ამითრთოლებდა და მოცახცახე ამ გულს და სისხლს კიდევ ერთ თქვენგანს ვაჩუქებდი და ისევ გავაგრძელებდი ლოცვას.

და როცა ღმერთი ისევ გამახელინებდა ჩემში გულისთვალს და დავინახავდი სიქართულეს ჩემი ძარღვებისას, ვიგრძნობდი, აჰა, სისხლის მდინარებას არაგვის ან ჭოროხის ძახილი შემოერიაო, ისევ ამოვიგლეჯდი ამ გულს, სულერთიანად ამოვიხაპავდი ამ სისხლს ყველა ძარღვიდან და კვლავ ერთ თქვენგანს ვაჩუქებდი! და ასე ათასჯერ და ასიათასჯერ.

ასე და ამგვარად ჩვენ - ღმერთი და საქართველო და მე დაგიბრუნებდით შვილებდაფანტულ და ბადიშდაკარგულ და ნაგრამვერდაბრუნებულ დედის კალთაში.

მე ისე მიყვარხართ...

მე ისე მიყვარხართ, რომ მეშინია... ვაითუ ვერ დაგიბრუნოთ. ამას ვერ შევეგუები. მე ამიტომაც მეშინია სიკვდილის, რომ ვაითუ ვერ მოვასწრო ის, რაც უნდა გავაკეთო.

ჩემო გურჯებო, მენატრებით! მეცრემლებით, მეტკივილებით, მესევდებით და არაფერი მიხარია, ვიდრემდის… ვიდრემდის არ დაგიბრუნებთ!

მე ხომ მიყვარხართ, როგორც მტკვრის წყლის ერთ წვეთს უყვარს სხვა დანარჩენები, რადგან იმ დანარჩენთა გარეშე იგი მდინარის წვეთი ვერ იქნება…

მე ხომ მ ი ყ ვ ა რ ხ ა რ თ, როგორც მიწა უყვარს ამ მიწაში გადგმული ფესვებიდან ამოზრდილ ნორჩ ნერგს.

მე ისე მიყვარხართ, როგორც მხოლოდ ქართველს უყვარს ქართველი".

მამა ადამი

(ვახტანგ ახალაძე) ჟურნალი "ისტორიანი",#101