"წარმოიდგინეთ, რომ ლარზე ვთქვით უარი და გადავედით დოლარზე..."
"თუ "გაზპრომთან" მოლაპარაკებისას საქართველოს სამთავრობო დელეგაციაზე ზეწოლა იყო, უნდა თქვას"
"კალაძემ შარშან თუ გაიმარჯვა, მაშინ წელს უნდა თქვას, დავმარცხდითო"
მაშინ, როდესაც აშშ-ში ახალი პრეზიდენტის ინაუგურაციამ ხმაურიანი აქციების თანხლებითY ჩაიარა და ამერიკელთა დიდი ნაწილი ქვეყნის პრეზიდენტად დონალდ ტრამპს კვლავაც არ აღიარებს, საქართველოში პოლიტიკური განხილვის უმთავრეს თემად კვლავაც "გაზპრომთან" ახალი პირობებით დადებული ხელშეკრულება რჩება. სწორედ ამ საკითხით დავიწყეთ ლადო პაპავასთან საუბარი.
- საქართველოსა და "გაზპრომს" შორის ახალი შეთანხმების გამო ატეხილმა ხმაურმა ბევრს გაახსენა თქვენი შარშანდელი ინტერვიუ, როდესაც ჯერ კიდევ უნივერსიტეტის რექტორმა მკაცრად გააკრიტიკეთ ხელისუფლება "გაზპრომთან" იმჟამად მიმდინარე მოლაპარაკების გამო, ამასთან, არაერთხელ მომისმენია ვარაუდი, რომ თქვენი რექტორობიდან წასვლის ერთ-ერთ მიზეზად, შესაძლოა, ეს კრიტიკაც გამხდარიყო.
- ბევრმა მართლაც ასე აღიქვა და, ალბათ, არის ამაში სიმართლის მარცვალი... უნივერსიტეტის თემაზე უფრო მეტს მოგახსენებთ მას შემდეგ, რაც იმ მოვლენებიდან წელიწადზე მეტი გავა.
- კარგი, ნუ ვილაპარაკებთ უნივერსიტეტზე, თუმცა მოგვიწევს საუბარი "გაზპრომთან" გაფორმებულ ახალ ხელშეკრულებაზე, მის ახლებურ პირობებზე, რომელიც კვლავაც მკაცრად გააკრიტიკეთ. მოდი, უფრო დაწვრილებით ავუხსნათ მკითხველს, რატომ არის თქვენი აზრით ეს პირობები წინაზე ბევრად უარესი?
- ამას აქვს თავისი ეკონომიკური და გეოპოლიტიკური კომპონენტები. საგაზეთო ინტერვიუში გაჭირდება მკითხველისთვის იმის დაწვრილებით ახსნა, რასაც არაერთი სქელტანიანი წიგნის წაკითხვა სჭირდება. მით უფრო ძნელია ელაპარაკო არაკომპეტენტურ არასპეციალისტებს, რომელთაც თვალი გაახილეს თუ არა, ეგრევე აღმოჩნდნენ პოლიტიკაში და ახლა ჰგონიათ, ამის გამო თურმე ყველაფერი იციან. ყველაზე მთავარი, რაც უნდა გვახსოვდეს, ის არის, რომ თავად მოსკოვის საჯარო განცხადებებით, ენერგეტიკა და, უფრო კონკრეტულად, "გაზპრომი" არის ის იარაღი, რითაც რუსეთი ეკონომიკურ ზეწოლას ახდენს როგორც თავის მეზობლებზე, ისე ყველა იმ სახელმწიფოზე, რომელთაც "გაზპრომი" პირდაპირ ან ირიბად მისწვდება!
სიტუაცია კი ასეთია: ჩვენ წინა ხელშეკრულებით ტრანზიტის საფასურად სომხეთში გატარებული ბუნებრივი აირის 10% გვრჩებოდა, რაც საქართველოსთვის ხელსაყრელი კონტრაქტი იყო. ჩვენს ენერგეტიკულ ბალანსში ეს 10% მნიშვნელოვანი მოცულობა იყო, რაშიც ფულს არ ვიხდიდით. ახლა, როდესაც ლაპარაკია, რომ იქნება ფულადი ანაზღაურება, იგულისხმება, რომ "გაზპრომი" ტრანზიტის საფასურად გატარებული ბუნებრივი აირის 10%-ის საფასურს თანხობრივი ანგარიშსწორებით გადაგვიხდის, თუმცა ამ ფულით იმ მოცულობის გაზს ვეღარ ვიყიდით, რაც ტრანზიტის საფასურის ნატურით ანაზღაურების შემთხვევაში გვრჩებოდა.
- რატომ?
- საქმე ის არის, რომ რუსეთმა გაზის საფასური სომხეთისთვის რამდენჯერმე გააიაფა. 2006 წელს "გაზპრომმა" საქართველო და სომხეთი გააფრთხილა, რომ 2007 წლიდან გაზის საფასური მნიშვნელოვნად უნდა გაზრდილიყო. კერძოდ, 1 000 კუბური მეტრი გაზის ფასი, ნაცვლად 110 აშშ დოლარისა, გახდებოდა 230 აშშ დოლარი. იმავდროულად, ორივე სახელმწიფოს შესთავაზა, რომ თუ მოისურვებდნენ ძველი (შედარებით იაფი) ტარიფით გაზის მიღებას, მაშინ სხვაობა ძველ და ახალ ტარიფს შორის უნდა დაფარულიყო ქონებით, ანუ გაზგამანაწილებელი სისტემა უნდა გადასულიყო "გაზპრომის" ხელში. სწორედ მაშინ გადაეცა "გაზპრომს" სომხეთის გაზგამანაწილებელი სისტემა. საქართველო ამ პირობას არ დათანხმდა. ყოველივე ამის შედეგად სომხეთს დაბალი ტარიფი აქვს. ამ დაბალი ტარიფის 10%-ს რომ აიღებ, ბუნებრივია, არ გეყოფა გატარებული გაზის 10%-ის შესაძენად. ეს არის ამ ხელშეკრულების ეკონომიკური ასპექტი.
- თუმცა ენერგეტიკის მინისტრი კახა კალაძე ამბობს, რომ ტრანზიტის საფასურის ტარიფი საერთაშორისო სტანდარტისაა...
- საერთაშორისო სტანდარტის ტარიფის ცნება არ მესმის. თუ ევროკავშირზეა ლაპარაკი, ამ ორგანიზაციას აქვს ენერგეტიკული ქარტია, რომელზეც საქართველოც მიერთებულია, მაგრამ რუსეთმა ამაზე უარი თქვა, შესაბამისად, მას არა აქვს არანაირი ვალდებულება, დაიცვას საერთაშორისო სტანდარტები. ამიტომ ეს განცხადება გაუგებარია.
- ოპოზიცია, არასამთავრობო სექტორი ითხოვენ ხელშეკრულების სრულად გასაჯაროებას. როგორც პრემიერმა განაცხადა, შესაძლოა, ნაწილი გასაჯაროვდეს...
- სრულად ვიზიარებ პრემიერ-მინისტრ გიორგი კვირიკაშვილის კომენტარს, რომლის თანახმადაც, ხსენებული შეთანხმება სულაც არ უნდა აღვიქვათ "საზეიმოდ". უნდა ითქვას, რომ ხელშეკრულების გაფორმებისას წლების წინ, თავიდანვე დაუშვეს შეცდომა, თუმცა ამას ჩვენთვის აქამდე ზიანი არ მოუტანია. საქმე ის არის, რომ "გაზპრომი" სახელმწიფო კომპანია კი არის, მაგრამ მაინც კომპანიაა, საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტრო კი პოლიტიკური ორგანოა, ამიტომ, თავის დროზე, ხელშეკრულება უნდა გაფორმებულიყო ან საქართველოსა და რუსეთის მთავრობებს (ან ენერგეტიკის სამინისტროებს) შორის, ან "გაზპრომსა" და საქართველოს ნავთობისა და გაზის კორპორაციას შორის, ანუ ვისაც ეს გაზსადენი ეკუთვნის. მოკლედ, არათანაბარზომიერი ხელშეკრულებაა. ადრე, როდესაც ამას მოეწერა ხელი, საქართველო არ დაზარალებულა, ახლა კი არათანაბარ პირობებში ვართ... კერძო კომპანიებს შორის რომ იყოს ხელშეკრულება გაფორმებული, რა თქმა უნდა, ეს კომერციული საიდუმლოება იქნებოდა, მაგრამ როდესაც ერთ მხარეს სახელმწიფოა, მეორე მხარეს კი კომპანია, ეს რთული სამართლებრივი საკითხია. იურისტი არა ვარ და არ მინდა, რამე შემეშალოს, შეიძლება თვითონ ხელშეკრულება ითვალისწინებს ზოგიერთი დეტალის გასაიდუმლოებას...
- როგორ ფიქრობთ, რატომ დათანხმდა საქართველო "გაზპრომის" ასეთ პირობებს?
- ყველაზე მარტივ პასუხად გამოდგება ის, რომ ამ მოლაპარაკებებს არაკომპეტენტური პირები აწარმოებდნენ.
სწორედ არაკომპეტენტური კადრები ლაპარაკობენ პარლამენტის თუ მთავრობის სახელით. წესით, ჯერ უნდა იყო იმ დარგის სპეციალისტი და მერე უნდა ხდებოდე გადაწყვეტილებების მიმღები პირი, მაგრამ საქართველოში ჯერჯერობით პირიქითაა...
ერთ-ერთი ვარაუდით, შესაძლოა, რუსეთს უარი ეთქვა სომხეთში გაზის საქართველოს გავლით მიწოდებაზე, ირანში ეყიდა გაზი და იქიდანვე შეეტანა, მით უფრო, რომ ირან-სომხეთის დამაკავშირებელი გაზსადენი "გაზპრომისაა". ეს თეორიულად შესაძლებელია, მაგრამ პრაქტიკულად შეუძლებელი, რადგან ის "გაზსადენი" უკვე დატვირთულია და გაზის დამატებით მოცულობას ვეღარ გაატარებს.
- ერთ-ერთი ექსპერტის მოსაზრებით, შესაძლოა, "გაზპრომს" საქართველოსთან ძველი პირობებით ერთწლიანი შეთანხმება კიდეც დაედო, თუმცა ამ ერთ წელში ირანისა და სომხეთის დამაკავშირებელი ახალი გაზსადენის აშენებით დაგვმუქრებოდა...
- დიდი ბოდიში, მაგრამ ამას ვინ უნდა ლაპარაკობდეს, ექსპერტი თუ მინისტრი, ან თუნდაც მისი მოადგილე?! რატომ არ თქვეს თავიდანვე, ზეწოლა იყო ჩვენზეო. ხომ არ უთქვამთ? ახლა რომც თქვან, დაჯერება გაჭირდება, რადგან ამის "მატარებელი უკვე ჩავლილია".
თუ "გაზპრომთან" მოლაპარაკებისას საქართველოს სამთავრობო დელეგაციაზე ზეწოლა იყო, უნდა თქვას. შესაძლოა, ბოლომდე არ თქვას ყველაფერი, რადგან ეს პოლიტიკაა, მაგრამ უნდა მიგვანიშნოს მაინც... ვინმე ხედავს ამ მინიშნებას? გაიძახიან, წარმატებას მივაღწიეთო...
გაგახსენებთ ამ საკითხზე შარშან ატეხილ ხმაურსაც, როდესაც კალაძემ შეთანხმების მიღწევა ძველი პირობებით მოახერხა, გაიძახოდა, გავიმარჯვეთო, შარშან თუ გაიმარჯვა, მაშინ წელს უნდა თქვას, დავმარცხდითო. შარშანაც გაიმარჯვა და წელსაც?! ეს ორი გამარჯვება ერთმანეთს რომ გამორიცხავს?! ერთიცაა, ცნობილ ენერგეტიკულ საიტზე სომხეთს ჯერ კიდევ გასული წლის ნოემბერში ჰქონდა განცხადება გაკეთებული, რომ რუსეთი საქართველოსთან მოლაპარაკებაში წარმატებას მიაღწევს, შეამცირებს ტრანზიტის საფასურს, გადაიყვანს ფულად ანაზღაურებაშიო, რის შედეგადაც სომხეთის მთავრობა მოსახლეობას გაზის ტარიფის გაიაფებას ჰპირდებოდა. ეს სომხეთმა ნოემბერში იცოდა, ჩვენი მთავრობა კი ამ დროს სად იყო?! რაც მოხდა, აშკარად არის საქართველოს დათმობა რუსეთისთვის. სერგო ორჯონიკიძესაც ეგონა, თუ საქართველოს რუსეთს მიუერთებდა, ეს ჩვენი ქვეყნისთვის კარგი იქნებოდა. შეუძლებელია, ყველა ხმალამოღებული ქაქუცა ჩოლოყაშვილი იყოს, მაგრამ სერგო ორჯონიკიძეს ან თუნდაც მის "ჩრდილს" მაინც ნუ დაემსგავსები და ნუ დაიწყებ იმის მტკიცებას, ეს "ოპტიმალური" შეთანხმებააო!
- რას ფიქრობთ ხელისუფლების მიერ წამოწყებულ გალარების პროექტზე. გავრცელებული ინფორმაციით, გალარების დაწყებიდან სამ დღეში საქართველოს კომერციულ ბანკებს სესხების გასალარებლად 2000-ზე მეტმა კაცმა მიმართა.
- სულაც არ მიკვირს, რომ საქართველოს ეროვნული ბანკი და კომერციული ბანკები ამ პროცესს ჯეროვან დონეზე წარმართავენ. მიუხედავად ამისა, პირდაპირ გეტყვით, გამორიცხულია, უშუალოდ გალარების პროცესმა გამოიწვიოს ლარის სტაბილურობა.
ეს პროექტი არანაირად არ არის გათვლილი ამაზე და ეროვნული ვალუტის სტაბილურობა სულ სხვა თემაა. რატომ ვერ მიებმება ეს პროექტი ლარის სტაბილურობას? - საქმე ისაა, რომ ჩვენს ბანკებს კრედიტის სახით აღებული აქვთ თანხები ევროპის ფინანსური ბაზრებიდან. ეროვნული ბანკის ინფორმაციით, ქართული კომერციული ბანკების საგარეო ვალი შეადგენს ქვეყნის მთლიანი შიგა პროდუქტის თითქმის 22%-ს, რაც ძალიან დიდი თანხაა. ამას ხომ უნდა მომსახურებაც და დაბრუნებაც? კომერციული ბანკისთვის მოქალაქე იყიდის დოლარს თუ ბოლოს თავად ბანკი იყიდის უცხოურ ვალუტას საგარეო ვალდებულების გასასტუმრებლად, რა აზრი აქვს, ბაზარზე რა შეიცვლება შესაკრებთა გადანაცვლებით?!
მეორე მხრივ, ჩვენი კანონის მიხედვით, ლარი არის ერთადერთი საგადამხდელო საშუალება, მაგრამ ფულის ერთ-ერთ მთავარ დაგროვებით ფუნქციას ლარი, სამწუხაროდ, ჯეროვნად ვერ ასრულებს, ანუ ხალხს ურჩევნია, დააგროვოს ფული დოლარში, ვიდრე ლარში, რადგან დოლარის სტაბილურობას უფრო ენდობა. კარგია, რომ ფასი გამოცხადდეს უცხოურ ვალუტაში, მაგრამ წარმოიდგინეთ ადამიანი, რომელიც ყიდის ბინას და გამოაცხადებს მის ფასს დოლარის ეკვივალენტ ლარში, თუმცა მაინც აიღებს დოლარს, ან თუ აიღებს ლარს, მყისიერად გაიქცევა და თვითონვე იყიდის დოლარს. მოკლედ, სავალუტო ბაზარზე დოლარზე მოთხოვნა მაინც შენარჩუნდება.
ეს პროგრამა არის იმისთვის, რომ ხალხი შეეჩვიოს საბანკო ოპერაციების ლარში ჩატარებას, რაც თავისთავად ცუდი არ არის. თუმცა ლარის სტაბილურობის მხრივ მასზე დიდი იმედის დამყარება ნამდვილად არ ღირს.
- "რაის ეროვნული სიამაყეა ლარი, 20 წლის წინანდელი პროდუქტია და ტრანსფორმაცია მიდის ამ სფეროში. ეს საერთოდ უნდა მოიხსნას და იყოს მიმოქცევაში დოლარი", - განაცხადა ახლახან გათავისუფლებულმა გიგი უგულავამ. ბოლო დროს ამგვარ მოსაზრებას ხშირად გაიგონებთ, მათ შორის ექსპერტებისგანაც...
- ჯერ დაჭერით, მერე გამოშვებით, მერე ისევ დაჭერით, ახლა კი საბოლოო გათავისუფლებით გიგი უგულავა ლამის გმირად აქცია "ქართულმა ოცნებამ". არადა, რაც არ იცის კაცმა, იმაზე ლაპარაკს თავი უნდა დაანებოს.
წარმოიდგინეთ, მივიღეთ გადაწყვეტილება, რომ ლარზე ვამბობთ უარს და გადავდივართ აშშ დოლარზე, საიდან უნდა მოვიტანოთ ეს დოლარები?! ან ამერიკის ფედერალურმა სარეზერვო სისტემამ უნდა თქვას, მე უზრუნველვყოფ საქართველოს დოლარებითო (თუმცა, რატომ უნდა თქვას?!), ან იმხელა ექსპორტი უნდა გვქონდეს, რომ ამით დიდი ოდენობით დოლარი შემოდიოდეს ქვეყანაში. ჩვენ კიდევ ისეთი სავაჭრო ბალანსი გვაქვს, დოლარებს იქით ვკარგავთ. ასე საკითხის დაყენება უცოდინრობაა.
რაც შეეხება იმას, რომ ლარი თურმე გადმონაშთია, მაშინ გადმონაშთია დროშაც, გერბიც და ჰიმნიც...
ამაზე სერიოზული კომენტარის გაკეთება შეუძლებელია.
- ჩვენში სახელმწიფო მოხელეთა მადა სულ უფრო და უფრო იზრდება, შესაბამისად, პრემია-დანამატების ოდენობაც მზარდია...
- პრემია-დანამატების გაცემა დამკვიდრებული იყო "ნაციონალური" მთავრობის მიერ და "ქართული ოცნება" ამისგან ვერ გათავისუფლდა. ისევე, როგორც ძალიან ბევრი რამისგან, მაგალითად, იგივე პრობლემებია საკადრო პოლიტიკაში, არაკომპეტენტური კადრების შერჩევაში და ა.შ. ხომ ყველასთვის გასაგებია, რომ განათლების მინისტრი პაროდიული ფიგურაა, მაგრამ რამდენჯერაც ვიტყვით, რომ უნდა გადადგეს, მით მეტად შეინარჩუნებენ მას ამ პოსტზე "ქოცები", რადგან მათთვის ეს პრინციპის საქმეა.
ასე იყო წინა ხელისუფლების დროსაც, უბრალოდ, ჯეჯელავა არ არის ისეთი აგრესიული, როგორიც ლომაია იყო. თუმცა არც მას აქვს რაიმე კავშირი განათლებასა და მეცნიერებასთან. ამასთან, რაც ძალიან ცუდია, ამ მთავრობისთვის დამახასიათებელია კრონიზმი, ანუ თანამდებობაზე მეგობრების დანიშვნა.
კანონში მკაფიოდაა ჩაწერილი, რომ ხელფასი შედგება სამი ნაწილისგან: სარგო, დანამატი და პრემია. თუ დანამატისა და პრემიის გაცემა გვინდა, უნდა იყოს მკაფიო რეგულაცია იმისა, თუ როგორ და რისთვის გაიცემა დანამატი და პრემია. სწორედ ის არის პრობლემა, რომ ეს რეგულაციები მკაფიოდ ჩამოყალიბებული არა გვაქვს.
მოკლედ, ყველაფერი პოლიტიკურ ნებაზეა დამოკიდებული და ყველა პრობლემას მოევლება.
მნიშვნელოვანია, ეს დაიწყოს პირამიდის სათავიდან, ანუ ჯერ უმაღლესი თანამდებობის პირებმა თქვან უარი დანამატებსა და პრემიებზე
და მერე უკვე დაბალ ეშელონებზეც გავრცელდეს. ძალიან მაღიზიანებს, როდესაც "ნაცები" ლაპარაკობენ ამაზე და აკრიტიკებენ "ქოცებს", რადგანაც მათ არა აქვთ ამის არანაირი მორალური უფლება!
- რას ფიქრობთ "ნაციონალურ მოძრაობაში" განვითარებულ მოვლენებზე?
- "ნაციონალური მოძრაობა" არ დაშლილა, "ნაციონალური მოძრაობა" გამრავლდა. ვისაც ჰგონია, რომ "გირჩი" "ნაციონალური მოძრაობა" არ არის, ცდება. ეს არის "ნაცმოძრაობის" ექსტრემისტული ფრთა, არის ზომიერი ნაწილიც და ა.შ. მენტალურად ყველანი "ნაცები" არიან. "ნაცმოძრაობა" ისე გამრავლდა, რომ უკვე "ქართულ ოცნებაშიც" არის მისი ნაწილი.
მოკლედ, სახეზე გვაქვს არა კოაბიტაცია, არამედ "ნაცებისა" და "ქოცების" ინტეგრაცია და ეს არანაირ დისკომფორტს არ უქმნის "ქართული ოცნების" პოლიტიკურ ელიტას. ისიც ხომ მოვისმინეთ, რომ ოქრიაშვილი ყველაზე გონიერი ბიზნესმენი ყოფილა, რადგან არ დაუპირისპირდა "ნაცების" რეჟიმს, მურუსიძე კიდევ - მსხვერპლი... აგერ მაღლაფერიძე გაგვიხდა "საზმაუწყებლის" დირექტორი... მოკლედ, "ქოცებში" უკვე ზოგი მამალი "ნაცია", ზოგიც მედროვე...
- 20 იანვარს აშშ-ის ახალი პრეზიდენტის, დონალდ ტრამპის ინაუგურაცია ხმაურიანი აქციების თანხლებით გაიმართა. რას ფიქრობთ მის საინაუგურაციო სიტყვაზე და მიიღებს, ბოლოს და ბოლოს, მას პრეზიდენტად ამერიკელი საზოგადოება?
- რაც ხდება, იმის მაჩვენებელია, რომ ვაშინგტონს, სამწუხაროდ, საქართველოსთვის კარგა ხანს არ ეცლება. ვერ გეტყვით, მიიღებს თუ არა ამერიკა ტრამპს, ეს თვითონაც არ იციან.
ის, რომ ამერიკამ თავზე "ნაცარი წაიყარა" და აღიარა, რომ თურმე რუსეთის დაზვერვა ჩაერია აშშ-ის არჩევნებში, კიბერთავდასხმა მოხდა და ა.შ., ერთი მხრივ, აჩვენებს, რომ აშშ არ ყოფილა მთლად ისეთი ძლიერი სახელმწიფო, როგორიც გვეგონა, თუმცა, მეორე მხრივ, აშკარა ნიშნებია იმისა, რომ ამით ტრამპის იმპიჩმენტისთვის საფუძვლის შექმნას ცდილობენ. იქნება იმპიჩმენტი თუ არა, ძნელი სათქმელია. ტრამპი ცდილობს, გადაიტანოს პოლიტიკური აქცენტები საშინაო ვითარებაზე, აქედან გამომდინარე, მისი საგარეო ინტერესები შესუსტებულია. ამბობს იმასაც, რომ სურს, კარგი ურთიერთობა ჰქონდეს პუტინთან. ეს თუ მართლაც ასეც მოხდა, უნდა ვივარაუდოთ, რომ სერიოზული მხარდამჭერი ურთიერთობა ვერ ექნება საქართველოსთან.
ყველაზე უარესი სცენარით, სახელმწიფოებრიობის შენარჩუნების კუთხით საქართველო საკმაოდ დიდი საფრთხის წინაშე შეიძლება აღმოჩნდეს, რადგან ჩვენი ქვეყნის სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის ყველაზე დიდი გარანტი სწორედ ამერიკის შეერთებული შტატებია.
მოსკოვთან მართლა დაათბობს ტრამპი ურთიერთობას თუ არა, ესეც ძნელი სათქმელია, რადგან ვიდრე პრეზიდენტი გახდებოდა, ხშირად აკეთებდა ურთიერთგამომრიცხავ განცხადებებს და ცვლიდა თავის შეხედულებებს.
როგორი იქნება პრეზიდენტი ტრამპი? - არავინ იცის, სრულიად არაპროგნოზირებადი ვითარებაა.
ნათია დოლიძე