"ეს აქციები აშკარად მიუთითებს გაზრდილ მოქალაქეობრივ თვითშეგნებაზე"
"გიგი უგულავას აღიარება გამოძიებისთვის ფრიად მნიშვნელოვანი უნდა იყოს"
გასული კვირა "მედიაპალიტრისთვის" შფოთიანი აღმოჩნდა, - საგადასახადო სამსახურებმა ჰოლდინგში შემავალი რამდენიმე ფირმის ერთდროულად შემოწმება დაიწყეს. საზოგადოებაში ამ ფაქტს ჯერ მედიის თავისუფლების შეზღუდვასთან დაკავშირებული ეჭვი მოჰყვა, შემდეგ კი პრევენციული სოლიდარობის აქცია. "ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის საბჭოს" ინიციატივით, "მედიაპალიტრის" ოფისთან ასზე მეტი ჟურნალისტი, არასამთავრობო ორგანიზაციების, ასევე პოლიტიკური პარტიის წევრები და რიგითი მოქალაქეები მივიდნენ. "კვირის პალიტრის" გამოსვლის დღეს კი კოალიცია "მედიის ადვოკატირებისთვის" ორგანიზებით თითქმის ყველა ქართულმა გამოცემამ მხარდაჭერის ნიშნად პირველ გვერდზე სიტყვები: "სოლიდარობა პალიტრას!" დაბეჭდა. მხარდაჭერისთვის მადლობას ვუხდით კოლეგებსაც, რესპონდენტებსაც და მკითხველებსაც. გულწრფელად რომ ვთქვა, ჩვენს გათითოკაცებულ საზოგადოებაში ასეთი უპრეცედენტო ერთსულოვნების მისაღწევად კაცი კიდევ ბევრ შემოწმებასაც აიტანდა.
საზოგადოდ, არც შემოწმების წინააღმდეგია ვინმე და არც საგადასახადო ადმინისტრირებისა, მაგრამ როდესაც ერთდროულად რამდენიმე საეჭვო დამთხვევას აქვს ადგილი და პრესის, რბილად რომ ვთქვათ, შევიწროების მაგალითიც უხვად გვაქვს, ხელისუფლების მავან წარმომადგენელთა გულუბრყვილო სახით გაკეთებული განცხადებები, საკითხის პოლიტიზება რა საჭირო იყო, უბრალო შემოწმებას ვატარებთო, მაინცდამაინც დიდ ნდობას არ იწვევს, რადგან ორგანიზაციული შეფერხება უკვე სახეზეა - მიმდინარე შემოწმების გამო პრობლემა შეექმნა გაზეთ ""ვერსიას"", რადგან დაგვიანებით გავიდა ქსელში, რისთვისაც რედაქციას მკითხველისთვის ბოდიშის მოხდამ მოუწია. ეგეც არ იყოს, პროფესიული სოლიდარობა ხელისუფლებას არ უნდა აშინებდეს, თუ ის პირმართალია ხალხთან. პროფესიული სოლიდარობა სამოქალაქო საზოგადოების საფუძველია, სამოქალაქო საზოგადოებას კი ცივილიზებული ქვეყნის მთავრობა პარტნიორად უნდა განიხილავდეს და არა მტრად.
დაწვრილებით ამ და სხვა მოვლენების იურიდიულ თუ მორალურ ასპექტებზე კონსტიტუციონალისტს, ბატონ ვახტანგ ხმალაძეს ვესაუბრებით:
- შემოსავლების სამსახურის აუდიტის დეპარტამენტმა 7 ივნისს "მედიაპალიტრის" ექვს სხვადასხვა სტრუქტურაში არაგეგმური შემოწმება ერთდროულად დაიწყო. ერთი მხრივ, საზოგადოების ფართო წრეებმა, მათ შორის პოლიტიკოსებმა, არასამთავრობო ორგანიზაციებმა და მედიასაშუალებებმა ეჭვი გამოთქვეს, რომ ეს ყველაფერი თავისუფალ მედიაზე ზეწოლაა; მეორე მხრივ, შემოსავლების სამსახური მომხდარს მხოლოდ და მხოლოდ შემთხვევითობის პრინციპზე აგებულ ფინანსურ შემოწმებას უკავშირებს. როგორია თქვენი აზრი?
- როგორც ჩემთვის ცნობილია, ამ საწარმოებში მოულოდნელად ჯერ ინვენტარიზაცია ჩატარდა და მხოლოდ შემდეგ ჩააბარეს მათ შეტყობინება, რომ ათი დღის შემდეგ დაიწყებენ საგადასახადო შემოწმებას. კანონით, ეს ლეგიტიმურია, რადგან საგადასახადო სამსახურს აქვს უფლება, მოითხოვოს ინვენტარიზაციის ჩატარება და ეს გაკეთდეს მოულოდნელად. ოღონდ გასათვალისწინებელია, და ამას უნდა მიექცეს ყურადღება, რომ ინვენტარიზაციამ საწარმოთა მუშაობას ხელი არ შეუშალოს. თუ ასეთი რამ მოხდა, ეს უკვე კანონის დარღვევაა და საწარმოს უფლება აქვს, სასამართლოს მეშვეობით მოითხოვოს ზარალის ანაზღაურება. რაც შეეხება გეგმურ შემოწმებას, ერთი საკითხია გასარკვევი: როგორ არის განსაზღვრული გეგმური შემოწმებების გრაფიკი.
როდის დგება საგადასახადო სამსახურში იმ საწარმოთა ნუსხა, რომლებიც გეგმურად უნდა შემოწმდნენ და არა მხოლოდ ნუსხა, არამედ ვადებიც, თუ როდის უნდა შემოწმდეს. გეგმური შემოწმების შესახებ ბრძანებაში ყოველთვის უნდა იყოს ჩაწერილი, თუ რას შეამოწმებენ. ეს შეიძლება იყოს სრული დოკუმენტაცია ან მისი კონკრეტული ნაწილი და ა.შ. ამას იმიტომ ვამბობ, რომ თუ რომელიმე ნორმატიული აქტით განსაზღვრულია გეგმის შედგენა, მაშინ საინტერესოა, იყო თუ არა "მედიაპალიტრის" საწარმოები ამ გეგმის ჩამონათვალში. ისიც უნდა გავითვალისწინოთ, რომ ყველა რეგისტრირებული საწარმოს გეგმური შემოწმება ერთი წლის განმავლობაში არ ხდება და ვერც მოხდება, რადგან შემოსავლების სამსახურის შტატის ოდენობა ამას ვერ გასწვდება.
ეს ყველაფერი კანონის თვალსაზრისით მოგახსენეთ. უფრო საინტერესო ის არის, რატომ აღმოჩნდა გეგმური შემოწმების ნუსხაში ერთდროულად ჰოლდინგის ექვსივე საწარმო. ასეთ რამესაც კი მოვკარი ყური, რომ გეგმური შემოწმების ნუსხას კომპიუტერული პროგრამის მეშვეობით ადგენენ. თუ ეს ასეა, მაშინ იმის ალბათობა, რომ კომპიუტერმა "შემთხვევით" ერთი და იმავე ჰოლდინგის ექვსი საწარმო ამოაგდოს, ნულის ტოლია. სწორედ ამიტომ გაჩნდა ეჭვი, რომ გეგმურ შემოწმებას საფუძვლად უდევს არა ის, რაც კანონით უნდა ედოს. ეს ეჭვი სავსებით ბუნებრივად უკავშირდება "მედიაპალიტრის" საქმიანობას, რომელიც, ალბათ, ხელისუფლებას არ მოსწონს. განსაკუთრებით ეს შეეხება 26 მაისის მიტინგის დარბევისას მედიაჰოლდინგის ერთ-ერთი შემადგენლის, ინტერნეტტელევიზიის მიერ დარბევის ვიდეოფირის ჩვენებას და იმ ინფორმაციის შეუზღუდავად გავრცელებას, რაც ჟურნალისტებმა მოიპოვეს. ამის დამადასტურებელი აშკარა დოკუმენტები არც მე და, ალბათ, არც თქვენ არა გაქვთ, მაგრამ მოვლენათა განვითარების ლოგიკა იძლევა ამ ეჭვის გაჩენის უფლებას.
- აქამდე არცთუ უსაფუძვლოდ ჟურნალისტები სოლიდარობის არარსებობაზე ვწუწუნებდით ხოლმე, თუმცა "მედიაპალიტრასთან" დაკავშირებულმა ამბებმა ერთი საინტერესო ტენდენცია გამოკვეთა: "მედიაპალიტრის" ეზოში გამართულ აქციაზე თითქმის ყველა მედიასაშუალების წარმომადგენლებმა მოიყარეს თავი.
- აქ ერთ რამეს მინდა ხაზი განსაკუთრებულად გავუსვა: როგორც ვიცი, ეს აქცია, მოწოდება, რომ სოლიდარობის გამოსახატად შეკრებილიყვნენ, "მედიაპალიტრისგან" დამოუკიდებლად, მის გარეთ წარმოიშვა. ეს ძალიან მნიშვნელოვანია. ამას რომ ვამბობ, საფუძველიც მაქვს, რადგან სრულიად შემთხვევით გავხდი მომსწრე იმისა, თუ როგორ დაიწყო ეს პროცესი. "მედიაპალიტრაში" სოლიდარობის გამოსახატად შეიკრიბა ყველა, გარდა ხელისუფლებისგან კონტროლირებადი მედიასაშუალებებისა. ისინიც კი რომ მოვიდნენ, ვისაც ჩვეულებრივ ცხოვრებაში ერთიმეორესთან ან საერთოდ არა აქვთ ურთიერთობა, ან შესაძლოა, დაძაბული ურთიერთობა ჰქონდეთ, აშკარად მიუთითებს გაზრდილ მოქალაქეობრივ თვითშეგნებაზე.
როგორც ჩანს, მედიასაშუალებებმა იგრძნეს ის საფრთხე, რომელიც თითოეულ მათგანს შეიძლება დაემუქროს ხელისუფლებისგან.
ღმერთმა ქნას, სოლიდარობის გამოხატვა შემდგომშიც გაგრძელდეს.
- იქიდან გამომდინარე, რა მაგალითებიც ქართულ რეალობაში გვქონია, მოვლენათა განვითარების რა სცენარს შეიძლება ველოდოთ და რა როლი შეიძლება აქ შეასრულონ როგორც ჟურნალისტებმა, ისე პოლიტიკოსებმა და საერთაშორისო ორგანიზაციებმა?
- ვფიქრობ, სოლიდარობის გამოხატვა "მედიაპალიტრისთვის" საკმარისი ნიშანი იქნება ხელისუფლებისთვის საიმისოდ, რომ ძალიან ფრთხილად მოიქცეს და ვერ გაბედოს ის, რასაც სხვაგან ბედავს. სრულიად აშკარაა, თუ საგადასახადო სამსახურმა მედიაჰოლდინგის ორგანიზაციებში აღმოაჩინა დარღვევა და ეს არ იქნა საზოგადოებისთვის სარწმუნოდ დასაბუთებული, დარწმუნებული ვარ, ამას მოჰყვება არა მხოლოდ ჟურნალისტების, არამედ პარტიებისა და არასამთავრობო ორგანიზაციების ძალზე მკვეთრი რეაქცია; ხოლო თუ ხელისუფლების მოქმედებაში რეპრესიული მოქმედების თუნდაც მცდელობა გამოჩნდა, ამას უზარმაზარი სკანდალი მოჰყვება.
ძალზე მძაფრი რეაქცია ექნება არა მხოლოდ ქართველ საზოგადოებას, არამედ საერთაშორისო ორგანიზაციებსა და დიპლომატიურ კორპუსსაც. ამიტომაც არა მგონია, ხელისუფლებამ გაბედოს ასეთ რამეზე წასვლა. თუმცა ჩვენ არაერთგზის ვყოფილვართ იმის მოწმენი, რომ ხელისუფლებას გადაუდგამს ისეთი ნაბიჯი, რომელსაც ქვეყნის გარეთაც და შიგნითაც მძაფრი რეაქცია მოჰყოლია. და მაინც, მინდა იმედი ვიქონიო, რომ ამ ხელისუფლებაშიც გამოჩნდებიან გონიერი ადამიანები, რომლებიც საკუთარ თავს არ შეუქმნიან დამატებით პრობლემებს.
- აქვე, ალბათ, ის მომენტიც არის, რომ როდესაც ლაპარაკია ერთ-ერთ ყველაზე მაღალტირაჟიან გაზეთზე, ინტერნეტსფეროში ყველაზე მაღალრეიტინგულ მედიასაშუალებაზე, რადიოზე - ამ ყველაფერზე ძალადობა შესაძლოა ერთგვარ წყალგამყოფადაც კი იქცეს ქართული მედიის თავისუფლებისთვის ბრძოლაში.
- საქმე ის არის, რომ მედიის გაკონტროლების ერთადერთი საშუალება, რაც ხელისუფლებას აქვს, არის საგადასახადო შემოწმებები და წვრილმან დარღვევებზეც კი მაქსიმალურად რეაგირება. მეტი რა? შეუძლია მედიასაშუალებას უჩივლოს სასამართლოში, თუკი მის საქმიანობაში კანონსაწინააღმდეგოს იპოვის. მაგრამ, თუ გავითვალისწინებთ საქართველოში მოქმედ იურიდიულ აქტებს, მედია საკმაოდ კარგად არის დაცული. ამიტომაც რჩება ერთადერთ საშუალებად საგადასახადო დარღვევების ძებნა და ამის საფუძველზე რაღაც ზომების მიღება. შემოწმების საგანი საკუთრივ გაზეთი ,,კვირის პალიტრა", რადიო, ინტერნეტტელევიზია რომ ყოფილიყო, ანუ უშუალოდ მედიასაშუალებები, მაშინ, ცხადია, ხმაურიც მეტი იქნებოდა და აქ უფრო აშკარად და აქტიურად ჩაერთვებოდნენ საერთაშორისო ორგანიზაციები.
ამიტომაც, როგორც ჩანს, დიდი ხმაური რომ არ ამტყდარიყო და ბრალდებები არ წამოსულიყო, დაიწყეს იმ საწარმოებით, რომლებიც არ წარმოადგენენ მედიასაშუალებებს, მაგრამ გამომდინარე იქიდან, რომ მათ საქმიანობაზეც არის დამოკიდებული მთლიანად ჰოლდინგში შემავალი საწარმოების საქმიანობა, აქ მიყენებულ დარტყმას საკუთრივ მედიასაშუალებებიც განიცდიან. როგორც ჩანს, ასეთი იყო ჩანაფიქრი. მოდი, ისიც ვთქვათ, ნებისმიერ საწარმოში შეიძლება იყოს წვრილმანი დარღვევა, რომელიც ელემენტარული შეცდომის ან დაუდევრობის ბრალია ხოლმე და არა წინასწარგანზრახვით. სწორედ ამ დროს იყენებენ იმ სანქციებს, რომლებიც კოდექსით არის გათვალისწინებული. ასეთია ჯარიმა, ფინანსური სანქცია, რაც, როგორც წესი, არ არის ხოლმე ძალიან დიდი.
ამ ჯარიმის გადახდა, პრინციპში, არც ერთ მოქმედ საწარმოს არ უჭირს. მაგრამ აქ არის ერთი საინტერესო მომენტი, რასაც მინდა ყურადღება მივაქციო: ეს არის ინვენტარიზაცია, რომლის ჩატარებასაც წინასწარ გაფრთხილება არ სჭირდება და რომელიც, საგადასახადო კოდექსის თანახმად, ნებისმიერ საწარმოს შეუძლია ჩაუტარდეს წელიწადში სამჯერ. როდესაც საწარმოში ინვენტარიზაციას იწყებენ, იმისდა მიხედვით, დიდია საწარმო თუ მცირე, შემმოწმებლები დიდხანს რჩებიან ან მცირე ხანს. ამ აღწერასაც შეაქვს დისონანსი საწარმოს მუშაობაში. ისიც გასათვალისწინებელია, რომ ინვენტარიზაციის ჩატარება საგადასახადომ შეიძლება დაავალოს თვით^ იმ საწარმოს, ან თავადვე შექმნას ინვენტარიზაციის ჩამტარებელი კომისია. ასეა თუ ისე, ამას დიდი დრო და ენერგია სჭირდება, საწარმოს თანამშრომლები ყოველდღიურ სამუშაო პროცესს უნდა მოსწყდნენ და გარკვეული დრო და ენერგია ამ საქმეს მოახმარონ. ბუნებრივია, ეს ყველაფერი პრობლემას თუ არა, დისკომფორტს მაინც ქმნის.
რადგან კანონი აძლევს უფლებას საგადასახადო სამსახურებს, ეს გააკეთონ, სავსებით შესაძლებელია, ერთთვიანი ინვენტარიზაციის დასრულებიდან ერთი თვის შემდგომ კიდევ ჩაატარონ ინვენტარიზაცია, მერე, ორი თვის შემდეგ, მერე მესამედაც... ანუ, ასეთი უსიამოვნო ჩხვლეტებით შეუქმნან დისკომფორტი მათთვის არასასურველ საწარმოებს.
ამას იმიტომ ვამბობ, რომ ჩვენც გავითვალისწინოთ და ხელისუფლებამაც - ასეთი ჩხვლეტები უყურადღებოდ და ურეაქციოდ არ დარჩება.
- ქალაქის მერი გიგი უგულავა ონლაინკონფერენციაზე 26 მაისის აქციას გამოეხმაურა და განაცხადა: "როცა მანქანების კოლონა შევარდა და 10 პოლიციელი წაიქცა, მაშინვე გავრცელდა ინფორმაცია, რომ მასობრივად დაიღუპნენ პოლიციელები. მთელ მსოფლიოში ასეა, პოლიცია ყველაზე მძიმედ რეაგირებს პოლიციელის დაღუპვაზე. ძალის გადამეტების შემთხვევებიც სწორედ ამით იყო განპირობებული. შემდეგ მინისტრის ჩარევა გახდა საჭირო, რათა ეს ემოციური მუხტი გაჩერებულიყო". როგორია ამ თემის იურიდიული და მორალური ასპექტები?
- ის, რაც თქვენ ბრძანეთ, ერთ-ერთი ტელეგადაცემის დროს მოვისმინე. ძალიან საყურადღებო იყო ერთი მომენტი: ძალის გადამეტების მომენტები სულ ათიოდე წუთი გაგრძელდაო. წმინდა სამართლებრივი თვალსაზრისით, უგულავა ამ შემთხვევაში არის მოწმე, რომელსაც აქვს სარწმუნო ინფორმაცია, რაც ამ საქმის გამოძიებისთვის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი მტკიცებულებაა. მხედველობაში მაქვს როგორც მისი რანგი, ისე მისი საჯარო განცხადება, რომ მას საკმარისი ინფორმაცია ჰქონდა მომხდარზე. მოწმის ამ "ჩვენებაში", ფაქტობრივად, აღიარებულია, რომ 26 მაისს პოლიციამ ძალას გადაამეტა. ჯერ ერთი, რაც მე ვნახე, 26 მაისს მიტინგის დაშლა ათ წუთზე ბევრად მეტხანს გაგრძელდა. შეიძლება, ვცდები, წამმზომით დრო არ დამინიშნავს, მაგრამ როგორც მახსოვს, ბევრად მეტი დრო იყო.
გარდა ამისა, ვიდეოფირზე კარგად ჩანს, უკვე მიტინგის დაშლის ბოლოს კინოთეატრ ,,რუსთაველიდან" გამოყვანილ ხელებშეკრულ მოქალაქეებს ხელკეტებს რომ ურტყამენ. ძალის გადამეტებისთვის იურიდიული გამართლება არ არსებობს და არც შეიძლება არსებობდეს. ელემენტარული მაგალითით გავარჩიოთ: ვთქვათ, მეგობართან ერთად მივდივართ ქუჩაში. ამ დროს დიდი სიჩქარით გამოიარა მანქანამ და მეგობარს დაეჯახა.
მძღოლმა გააჩერა, გადმოვიდა და მოგვიახლოვდა. გვაძლევს ეს იმის უფლებას, რომ მივცვივდეთ და ცემა დავუწყოთ, მით უფრო - მოვკლათ? კანონის თანახმად, თუ ასე მოვიქცევით, დამნაშავე ვიქნებით. მით უფრო დამნაშავე ვიქნებით, თუ მძღოლი გაიქცევა და ჩვენ, მასზე გაბრაზებულები, სხვა მანქანებსა და მათ პატრონებს დავერევით, დალეწვასა და ცემას დავუწყებთ. განა რუსთაველის პროსპექტზეც ასე არ მოხდა? თუ ერთის საქციელის გამო გაღიზიანდნენ, ასობით ადამიანს რას ერჩოდნენ? ეს რომელიმე კანონის ფარგლებში ჯდება? მგონი, ეს ანალოგია სავსებით საკმარისია იმის სათქმელად, რომ პოლიციას, რაც უნდა საშინელება მომხდარიყო, ძალისთვის არ უნდა გადაემეტებინა.
უგულავას ნათქვამიდან გამოდის, რომელიმე მომიტინგეს ცეცხლსასროლი იარაღი პოლიციელისთვის რომ ესროლა, აღელვების ნიადაგზე მთელი მიტინგი უნდა დაეხვრიტათ?
მათ უნდა მიეღოთ ყველა ზომა იმისთვის, რომ კანონის დამრღვევი კონკრეტული მოქალაქე დაეკავებინათ. ეს ყველაფერი კანონით ზუსტად და დეტალურად არის განსაზღვრული. შეიძლება როგორღაც ახსნა ამა თუ იმ პოლიციელისგან ძალის გადამეტება აფექტით. მოგეხსენებათ, თუ დამტკიცდა, რომ დანაშაული აფექტის მდგომარეობაში მოხდა, ეს შემამსუბუქებელ გარემოებად ითვლება. მაგრამ იმასაც გეტყვით, რომ ეს გარემოება პოლიციელზე არ ვრცელდება, რადგან პოლიციელი საგანგებოდ არის მომზადებული ასეთი სიტუაციისთვის.
მათ შორის, ფსიქოლოგიური მდგრადობის თვალსაზრისითაც, რადგან რაც უნდა მოხდეს, პოლიციელი შეიარაღებულია და რაც უნდა საშინელება შეემთხვეს, აფექტში არ უნდა ჩავარდეს, თორემ უარესი უბედურება შეიძლება დაატრიალოს. ეგეც არ იყოს, მასობრივი აფექტი ცოტა რთული წარმოსადგენია, თან, ისიც საკითხავია, რანაირად გავრცელდა ეს ინფორმაცია ასე მომენტალურად - ვიდეოფირზე არ ჩანს, რომ სპეცრაზმელებს რადიოგადამცემები ეკეთათ. თანაც, ისიც ფაქტია, რომ დაკავებულთა ცემა და შეურაცხყოფა პოლიციის სამმართველოებშიც გაგრძელდა. ასე რომ, გიგი უგულავას, როგორც მაღალი რანგის თანამდებობის პირის აღიარება ძალის გადამეტების თაობაზე გამოძიებისთვის ფრიად მნიშვნელოვანი უნდა იყოს. სხვა საქმეა, რომ ჩვენს ქვეყანაში არც ამ და არც სხვა დანაშაულებს, როგორც წესი, გამოძიება არ მოჰყვება ხოლმე.