სიზმარ-ცხადი, როგორც სიმფონია
"არასდროს მიფიქრია, ლექსის მწერალი კაცი ვყოფილიყავი, მინდოდა მთის ძლიერი კაცი ვყოფილიყავი"
ტარიელ ხარხელაურთან ყველაფერი სხვაგვარადაა: სიცოცხლე, რომელიც სიზმარივითაა, აერთიანებს ადამიანებსა და ცხოველ-ფრინველებს, მცენარეებსა და დამუნჯებულ კლდეებს... მთის ბილიკებს და ხუჭუჭა ცხვრის ფარებს... აქ ყველაფერი იმდენად სუფთაა, შეხება მოგერიდება, რამე არ გავუფუჭო, ჩემი სიტყვითა და ფიქრით უნებურად არ შევბღალოო. ამიტომ ისე ფრთხილად ვუახლოვდები მისი ცხოვრების სიმფონიას, რომ ჩემი ნაბიჯების ხმა არ ისმოდეს... სამაგიეროდ, მესმის მისი ნათქვამი: "მამაჩემო, თოვლისფერო,/მზე ტკივილებს არ მიამებს,/გავაგრძელო კიდე ფრენა?/ფიქრი დამიკვალიანე./მამაჩემო, თოვლისფერო,/... მაღლობს შემაცურე ცერით,/ქარის ხმაზე ქრის სიმღერა,/წვიმის ხმაზე წვეთავს ცრემლი./დედაჩემო, ფერო მიწის/გამიმწუხრისფერდა სული,/შავი ზოლი მაწევს სივრცის/ვარ ლანდებით დანისლული./შუბლზე მადევს დანაცრული/ცა, ასე არ მითრთოლია,/მამაჩემო, დამისრულე/წუთისოფლის სიმფონია"... მერე წუთისოფლის სიმფონიაც მესმის, და, რაც მთავარია, ვხედავ კიდეც... ეს არ არის უბრალოდ დილა, შუადღე და მიმწუხრი მისი ცხოვრებისა...
ჩემი დილა
ჩემი მეხსიერება პაპაჩემით იწყება. ყველა კუნწულას ეძახდა. დედის მხრიდან მყავდა, ბაიაშვილი იყო გვარად. მასთან გავიზარდე სიმონიანთხევში. გლეხს თუ შეიძლება მაღალი ინტელექტი ჰქონდეს, მას ჰქონდა - მიწას კითხულობდა. აიღებდა მუჭით, დახედავდა და იტყოდა: ჯერ ადრეა, ორი დღეც ვაცალოთ და მერე დავხნათო... მისი წიგნი მიწა იყო. მისგან აუგ სიტყვას ვერ გაიგონებდი, რაღაც თუ არ მოეწონებოდა, ამოიოხრებდა. დღესაც კი, დაძინების წინ რომ ვიფიქრებ, - აბა, რა შემეშალა, რა გავაკეთე ცუდი-მეთქი, თვალწინ პაპა მიდგება. ვფიქრობ, რომ ეს საქციელი პაპას ამოაოხრებინებდა და ვცდილობ, აღარასოდეს გავიმეორო.
პაპა გუთნისდედა იყო. ხვნა-თესვა რომ მთავრდებოდა, მერე ცხვარში მიდიოდა. ექვსი წლის ვიყავი, პირველად რომ გვერდით დამიყენა ხვნის დროს. ამას ეძახიან ჩეკანოს. გუთანი რომ ამოვარდება მიწიდან, უნდა გაასუფთავო. ფიზიკურად კი არ მტვირთავდა, მიწას მაყვარებდა... დღეგრძელი და გონებანათელი კაცი იყო, 86 წლისა გარდაიცვალა. მე პაპასავით არ მესმის მიწისა, იმას თავისი საიდუმლო ჰქონდა და ეტყობა, ბოლომდე გადმოცემა ვერ შეძლო.
საოცარია, რომ ბევრი რამ არ მახსოვს... ვერ ვიხსენებ, ვინ მეჯდა გვერდით პირველ კლასში. გარეულს მეძახდნენ - სულ განცალკევებით ვიყავი. თითქოს დანარჩენები სხვაგან იყვნენ, მე - სხვაგან. მხოლოდ სპორტული თამაშისას თუ გავერეოდი ბავშვებში. მერე ისევ განვმარტოვდებოდი და წიგნს ვკითხულობდი. არ მიყვარდა ზეიმები, ხალხში გასვლა.
ვსწავლობდი მარტო იმას, რაც მაინტერესებდა. ბევრს ვკითხულობდი, მიყვარდა ნელა კითხვა, წავიკითხავდი, ვფიქრობდი... მერე რაღაც მტანჯავდა და კალამთან მისვლა მაინც მეშინოდა. ვეკრძალებოდი, მეგონა, ეს ქალის საქმე იყო, თუმცა ვაჟა-ფშაველა წინ მყავდა და ასე არ უნდა მეფიქრა. მეექვსე კლასშიღა გავბედე კალამთან მისვლა. ვწერდი ჩემთვის, არავის ვაკითხებდი.
კარგი ალღო და მეხსიერება მქონდა...
დავდიოდი ტყეში, დავეხეტებოდი. გზა თუ ამბნევია? - არასოდეს. ყიზლარშიც კი, სადაც ვაკე ადგილია და იქაურებსაც უჭირთ ნისლში გადაადგილება, მე არასოდეს დავბნეულვარ. გუმანი მკარნახობს, საით უნდა წავიდე.
იცი, რა მიყვარს ძალიან? როცა მთაში ხარ და ნისლი დაბლაა. ვიდრე მთის თავს დაეხვეოდა, გავუდგებოდი გზას მთისკენ, რომ მომესწრო. საოცარია, მთის წვერიდან დაბლა დაწოლილ ნისლს რომ დახედავ.
ჩემი შუადღე
მეხუთე კლასიდან მამას ყოველ ზაფხულს დავყავდი ცხვარში მთაში. იქ მივიღე ფიზიკური და სულიერი წრთობა. მწყემსი არ მოგატყუებს, რაც არის, - ის არის... იმიტომ გამიჭირდა ქალაქში. ვგრძნობდი, ცრუ იყო სამყარო. მე ხომ ვხედავდი, ის კაცი ისეთი არ იყო, თავს როგორც მაჩვენებდა - თვალებში ვკითხულობდი.
1976 წელს 30 წლისა ჩამომიყვანეს უნივერსიტეტში სასწავლებლად. ვერ გავძელი. მეორე კურსიდან წავედი. იქ არ იყო ის გარემო, სადაც გავძლებდი. მიყვარს მარტოობა, სივრცე...
ჩემი ლექსები რომ დაიბეჭდა, ყველას ყურადღების ცენტრში აღმოვჩნდი. ეს სულ არ შემეძლო. ამიტომაც წავედი. მახსოვს, ორ კვირაში მომივიდა 2000 წერილი, სულ გოგოებისა. მამაჩემი კითხულობდა და - ეს წაიკითხე, ეს არ გინდაო... ჩემი პრესცენტრის ხელმძღვანელი იყო... მამამ ვაჟა-ფშაველა იცოდა ზეპირად. ამისი დრო თუ ჰქონდა? როგორ არა, მიდიოდა ცხვარში, ხელში წიგნი ეჭირა და კითხულობდა. მეც ასეთი სივრცე მინდოდა... წიგნი და სივრცე...
მერე ვახუშტი კოტეტიშვილმა დაუსწრებელზე გადამიყვანა და მხოლოდ გამოცდებზეღა ჩამოვდიოდი... სწორად მოვიქეცი. საზოგადოება არასოდესაა მზად, რომ გაგზარდოს. მას თავისი დაკვეთა აქვს და უნდა შეასრულო. როცა საზოგადოების დაკვეთას ასრულებ, პოეტს კლავ.
უნივერსიტეტში გავიცანი მომავალი მეუღლე. ვისაც ყველაზე ნაკლებად ვაინტერესებდი, ის მოვიყვანე ცოლად. ვგრძნობდი, მას შეეძლო ჩემ გვერდით ყოფნა. არც შევმცდარვარ. დღემდე არ მიგრძნია, ოჯახს თუ რამე აკლდა, ყველაფერს თავად უძღვება... მე კი მაქვს თავისუფლება, რომელიც მჭირდება.
50 წლამდე ისეთი ვიყავი, ჩვენი მთის წვერზე ავიდოდი, გადავიდოდი ჩარგალში და დავბრუნდებოდი სირბილით... დღესაც არ ვიღლები ფიზიკურად... გულქანს თითქმის ყოველდღე ვხედავდი. ვიჯექი ჩუმად და ვაკვირდებოდი, როგორ ქსოვდა წინდას... ლამაზი სახე ჰქონდა... ძალიან მიყვარდა მისი ყურება.
ძალიან მიყვარდა ცხვარში ყოფნა. მილაპარაკია კიდეც ცხვართან, ლექსიც წამიკითხავს ბატკნისთვის. ჩემი აუდიტორია ეგ იყო და აბა, რას ვიზამდი. ასეც ყოფილა, შუა ფარაში ვმდგარვარ და ხმამაღლა დამიწყია ლექსის კითხვა. როცა ლექსს ვწერ, ხმამაღლა მიყვარს ფიქრი... ამ დროს ვცდილობ, გავერიდო ყველას. თითქოს რაღაც მეხსნებოდა გონებაში და ვიცოდი, რაღაც უნდა მეღონა... თუ ცხვარში ვიყავი, კარგად დავათვალიერებდი, რომ ირგვლივ არ ყოფილიყო ადამიანი და დავიწყებდი! ძალიან მერიდებოდა ლექსის კითხვა. დღესაც მერიდება. ჩემი ლექსის კითხვისას შიში, ხათრი და მოკრძალება ვერ დავძლიე.
ხელმოკლედ თუ მიცხოვრია? არასოდეს, ჩვენს ოჯახს დოვლათი მოსდგამდა. ისე, მოთხოვნილებაც არასოდეს მქონია დიდი. სულ ორი შარვალი მქონდა ხოლმე. დოლის დროს, ბატკანი რომ იბადება, ვიდრე სველია, ისვამ მუხლზე, რომ არ გაცივდეს, მერე ჩასვამ ვირის ხურჯინში და გზავნი ბინაზე. საღამოს რომ გავიხდიდით შარვალს, გაშეშებული დგებოდა. მე მაინც ის ცხოვრება მერჩია. მენატრება კიდეც... ახლა რომ წავიდე ცხვარში? ცხვარი აღარ არის და... ჩემიც ვერ მეყოლება - ყიზლარის საძოვრები ჩამოგვართვეს. დავრჩით უმიწაწყლონი...
ჩემი საღამო
როგორც დიდი ბოღმაა ძნელი სატარებელი, ისე - დიდი სიყვარულიც.
სამი შვილი მყავდა... ბიჭი - ბექა, აღარა მყავს, მომიკლეს... ბექას მერე ჩემი მიმწუხრია დამდგარი...
"ჩემო ბექა!
ჩემი ფიქრი შენს გარშემო ბრუნავს, შენთან ათენ-აღამებს, შენს სუნთქვას აყურადებს, შენით ივსება და იცლება, მხოლოდ შენზე ფიქრს შეუძლია ჩემი კუთვნილი სამზეოს გალამაზება.
მხოლოდ შენზე მუდმივად ფიქრმა შესძლო ჩემი ტკივილის ამღერება. აღარც შენი ნაადრევად გასვლა მიკვირს ამ წუთისოფლიდან. ჩვენ ვიკითხოთ, თორემ შენ ოცდასამი წელი სრულად იცხოვრე, სავსემ იცხოვრე. სიმღერაც შეგეძლო, სიყვარულიც. კაცობა იყო შენი ძლიერი ქედის საზიდი. შენფერებს ჩვენნაირთა ცრემლი არსად წაადგება, მაგრამ გვაპატიე, თუ ხანდახან მაინც, უშენობით მოგვრილმა სევდამ მოგვინედლოს ამქვეყნიური მტვერით მინაქრული თვალები. მზე რომ ამოდის, ასე მგონია, უფრო ნათელია, რადგან შენი განუმეორებელი ღიმილით შეივსო.
ქარი რომ ბორგავს, შენი ხასიათია, მარად მოძრავი, დაუდგრომელი. წვიმა, წვიმაც კი განსაკუთრებულად მეჩვენება - თითქოს უფრო ძლიერად წვიმს, რადგან წვიმის წვეთების ხმაურში შენს სიმღერას შენეული კაცური ხმით ვისმენ. ამიტომაც არის, რომ უფრო ძნელად დასაჯერებელი გამიხდა დრო - რომელი უფრო ნამდვილი დროა, მე რომ ვცხოვრობ და განზომილებადია, თუ დრო, შენ რომ ცხოვრობ და განუზომელი. ყოველი შემთხვევისათვის, მე აქედან ასე მეჩვენება"...
მოხუცი დედა მყავს სიმონიანთხევში. მას ჩემი ლექსები კი არა, ის აინტერესებს, მე როგორი ვარ, როგორც კაცი... თუ მოვწონვარ? მოვწონვარ, იმიტომ რომ ყველა მიყვარს. სიძულვილი ჩემთვის უცხოა. ჩემი შვილის მკვლელიც არ მძულს... ძალიან მიჭირს, მეცხრე წელი მიდის და ყოველღამე ვტირი... მრცხვენია, მაგრამ ასეა... ყველაფერი დეტალურად მახსოვს - როგორ მღეროდა, იღიმოდა, როგორ ეძინა...
არ მეგონა, ამდენ ხანს თუ ვიცხოვრებდი. რაც ბექა გამიჩნდა, ყოველთვის ვგრძნობდი, რომ ჩვენ ერთად ვერ დავბერდებოდით... მეგონა, მე გავიდოდი ადრე... სკოლა რომ დაამთავრა, დედამისმა მისი სურათი დადო კარადაში... შევხედე - არ იყო ამქვეყნის! მაშინვე ავაღებინე. ბოლო ორ წელიწადს ჩვენი ხატების კუთხე სველდებოდა, ხატები ტიროდნენ. ბექას მერე აღარ დასველებულა.
ახლა მაღლა ვეძებ ჩემს შვილს, დაბლა არა! სხეული უცხოა ჩემთვის, სული მაინტერესებს.
ჩემი გული დაღრუბლულია. ძალიან მინდა ჩემი მისდამი სიყვარული გადავიტანო ვინმეზე, ვერ შევძელი...
სისხლს ნუ დამანახებ! ნადირობა არ მიყვარს... ერთხელ ნამიანში მივდიოდი, ჯოხს ვიქნევდი, ტოროლა მოვკალი. ეს არის ჩემი სატკივარი...
ერთხელ ძროხამ წიხლი მკრა. არ ვიცი, რა მომივიდა, მოვბრუნდი, ხელი შემოვკარი და მოკვდა... ეგეც ჩემი სადარდებელი გახდა. ხან იმას ვფიქრობ, ამის გამო ხომ არ დავისაჯე...
არც მგლისთვის მისვრია... არც დათვისთვის. ისინი თავისას ცდილობენ. იმათ ძაღლები უსწორდებოდნენ... ბოღრა მყავდა - ძაღლი... ძლიერი იყო, ბევრჯერ დავუგლეჯივარ. ჩემი ბრალი იყო, ვეთამაშებოდი, ვეჭიდებოდი. მეტი რომ მომივიდოდა, კბილს გამკრავდა. მერე ნანობდა, შორიდან მოდიოდა, რომ მომფერებოდა. მალე შევრიგდებოდით ხოლმე. რომ იგრძნო, კვდებოდა, წავიდა, სხვაგან მოკვდა.
სიცოცხლეს დაშორებული, მოწყვეტილი ყვავილიც კი არ მიყვარს... დავუწვებოდი და ვიყავი პირქვე იებთან... მე მოუწყვეტელი იები მიყვარს...
არასდროს მიფიქრია, ლექსის მწერალი კაცი ვყოფილიყავი, მინდოდა მთის ძლიერი კაცი ვყოფილიყავი. ჩხუბიც ვისწავლე, თუმცა არ გამომიყენებია არასოდეს... ჩემთან კამათიც კი არავის მოსვლია.
როცა ვწვები, სუფთა ფურცლებს ვალაგებ სასთუმალთან. ღამით რომ მომივა სტრიქონი, ჩავწერ...
ხან მგონია, სიზმარში ვცხოვრობ, სიზმრებს კი სულ ვნახულობ და იქ უცხო ენაზე ვკითხულობ ლექსებს... რუსული საერთოდ არ ვიცოდი, მხოლოდ ერთი სიტყვა "ხლებ" ვიცოდი. ერთხელ სიზმარში რუსულადაც კი ვკითხულობდი ლექსს, ერთი ფრაზა დამამახსოვრდა: "ი ტვაია დუშა პოგიბნეტ!" ზოგჯერ ჩამთვის სრულიად გაუგებარ ენაზე ვლაპარაკობ... იმ ენის ჟღერადობაც მახსოვს...
თვალწინ მიდგას ის ქალაქი, სიზმრად რომ ვნახულობ ხოლმე, ის ციხესიმაგრე... მე დავფრინავ ამ ქალაქის თავზე... იქნებ, ის არის ცხადი. დანარჩენი - სიზმარია..