ასეთი "ვეფხისტყაოსანი" ჯერ არ გინახავთ!
იუნესკომ 2012 წელი შოთა რუსთაველის წლად გამოაცხადა. მოხარული ვარ, რომ ამ მოვლენის ორიგინალურად აღნიშვნაში, "პალიტრამედიასთან" ერთად, მოკრძალებულ წვლილს შევიტანთ...
ქართველი არ არსებობს, "ვეფხისტყაოსნით" რომ არ ეამაყოს, თუნდაც სუფრასთან ან უცხოელ სტუმართან: ჩვენ რომ XII საუკუნეში შევქმენით, ის უკვდავი ქმნილება მარად ცოცხალი და დღემდე გამაოგნებელია ყველასთვისო... თუმცა ამ რიხიანი სიტყვების მთქმელ ქართველებშიც ძალიან ბევრია ისეთი, რეალურად რომ არ იცის "ვეფხისტყაოსნის" ფასი და ღირსება... არ იცის, რადგან თავის დროზე გაუჭირდა, ვერ მივიდა ამ დიდ წიგნამდე, მერე კი აღარ მიბრუნებია... თითქოს მისკენ სავალი გზა სამუდამოდ ჩახერგილი დარჩა...
სწორედ იმიტომ, რომ ეს სირთულე ბავშვობის ასაკიდანვე გადაილახოს, ან გნებავთ, უკვე ზრდასრულ მკითხველს გაუადვილოს გენიალურ ქმნილებასთან მიახლოება, შეიქმნა ახალი ფორმატის წიგნი "ვეფხისტყაოსანი". ამ საქმეს წელიწადზე მეტი მოანდომეს დაჩი გრძელიშვილმა და წიგნზე მომუშავე გუნდმა. შედეგმა მართლაც მოლოდინს გადააჭარბა. მკითხველმა მიიღო წიგნი, საიდანაც ის მარტივად შინაარსსაც გაეცნობა, აფორიზმებს და ციტატებსაც გაიხსენებს და რუსთაველის მთელ ეპოქაზე და ისტორიაზეც შეექმნება წარმოდგენა..
დაჩი გრძელიშვილი - პროექტის მენეჯერი:
- "ვეფხისტყაოსანთან" დაკავშირებით ყოველთვის ვფიქრობდი, რომ ის არ ისწავლებოდა სწორად და შესაბამის ასაკში. საკუთარი მაგალითით გეტყვით: "ვეფხისტყაოსანთან" შეხება სრულიად პატარა ასაკიდან მქონდა, მერე სკოლაშიც ვსწავლობდი ციტატებს ამ პოემიდან, იმასაც დავძენ, რომ უფროს კლასებში ჰუმანიტარული განხრით ვსწავლობდი და, ამდენად, პროგრამა ითვალისწინებდა, სხვებთან შედარებით უფრო სიღრმისეულად შემესწავლა ის... მიუხედავად ამისა, მაინც არ ვიყავი მზად "ვეფხისტყაოსნის" მისაღებად. მას მერე გავიდა დრო... რამდენჯერაც წავიკითხავდი რუსთველის გენიალურ ქმნილებას, იმდენჯერ უამრავ რამეს აღმოვაჩენდი... მხოლოდ მხატვრულ-ლიტერატურულ ღირსებებს არ ვგულისხმობ. ბევრი რამ ვნახე ამ ნაწარმოებში ცხოვრებაში გამოსადეგი სიყვარულზე, მეგობრობაზე, ერთგულებაზე. დავინახე ქართველების ხასიათიც. აქ ჩანს ტრაბახა კაციც, მოღალატეც, პირფერიც, მრუშიც, ერთგულიც, თავდადებულიც...
- წიგნის ამ ფორმატით გამოცემა "ვეფხისტყაოსნის" უკეთ შეცნობას ემსახურება?
- ვიტყოდი, რომ ამ წიგნმა უნდა მიიყვანოს "ვეფხისტყაოსანთან", მის დედანთან ადამიანი. აწერია კიდეც წიგნს - "ყველა ასაკისათვის". მართლაც ყველა ასაკის ადამიანს შეუძლია ამ წიგნში თავისთვის საინტერესო ინფორმაციას მიაგნოს. წარმოიდგინეთ, რომ კარგ და დადებით, მაგრამ თქვენთვის უცნობ ადამიანზე ვინმემ წინასწარ მოგაწოდოთ მრავალმხრივი და საინტერესო ინფორმაცია: ერთია, რომ მისი გაცნობა მოგინდებათ და მეორეა, რომ მასთან შეხვედრისას ბევრად კეთილგანწყობილი და მომზადებული იქნებით. სწორედ ასეა ამ წიგნის შემთხვევაშიც - ჩვენ გიამბობთ მასზე, ვინც აუცილებლად თავად უნდა გაიცნოთ მომავალში, გიამბობთ, რომ უფრო მეტად დაინტერესდეთ... "ვეფხისტყაოსანი" ცოცხალი ორგანიზმია, რომელიც ძალიან ახლობელია ქართველისათვის. ის ხომ გულითა და გონებით მოგვქონდა საუკუნეების განმავლობაში - ამ სიტყვების პირდაპირი მნიშვნელობითაც, რადგან რუსთველის ქმნილებას უმეტესწილად, თაობიდან თაობას ზეპირად გადასცემდნენ ქართველები, სახარებასთან ერთად შვილებს უტოვებდნენ და მზითევში ატანდნენ, როგორც უძვირფასეს განძს. სხვათა შორის, არა მხოლოდ დიდაქტიკური თვალსაზრისით - "ვეფხისტყაოსანში" უბრალოდ, ისეთი სახეობრივი აზროვნებაა, რომელიც ორგანულია ჩვენთვის. მცირე მაგალითს მოვიყვან: გამოქვაბულში რომ შევლენ, ნახავენ განძს, სადაც იარაღიცაა... რუსთაველი ამბობს:
"პოეს ერთი ზარდახანა, აბჯრისათვის
სახლად ქმნილი;
მუნ აბჯარი ყოვლი-ფერი ასრე იდვა,
ვითა მწნილი"
- წნილივით ეწყო იარაღიო. ქართველი მარტივად წარმოიდგენს წნილის კასრს, თუმცა სხვას შეიძლება გაუჭირდეს ამისი სახიერი წარმოდგენა.
- წიგნზე მუშაობა როდის დაიწყეთ?
- იდეა პროფესორ რამაზ ჭილაიას ეკუთვნოდა. მას უნდოდა გამოცემულიყო ილუსტრირებული "ვეფხისტყაოსანი" ბავშვებისათვის გამარტივებული ტექსტით... მუშაობა რომ დავიწყეთ, თანდათან იმდენი საინტერესო საკითხი გამოიკვეთა, რომ მათი გვერდის ავლა არ მოგვინდა, ამიტომაც გადავწყვიტეთ შემეცნებითი მხარე კიდევ მეტად დაგვეტვირთა. წიგნის ყდაზევე, "ვეფხისტყაოსნის" სათაურის ქვეშ, იშლება ილიას სიტყვები: "ეს წიგნი არის ქართველების გულის საუნჯე, რაც კი რამ გვაქვს ჩვენს ენაზედ, ამას ჯერ არა სჯობია რა!" წიგნის ყოველი გვერდი ილიას ამ სიტყვების დასტური გახლავთ.
წიგნზე დიდხანს ვიმუშავეთ. მართალია, მუშაობა უწყინარი ფორმატიდან დავიწყეთ, მაგრამ ჩემდა უნებურად, წიგნი "შემომეკეთა"... განათლებით არც დიზაინერი ვარ, არც პოლიგრაფისტი, მაგრამ იმდენად საინტერესო იყო პროცესი, რომ დავაკაბადონე კიდეც. აქ განსაკუთრებული მადლობა მოთმინებისთვის, ცხადია, "პალიტრის" საგამომცემლო სახლის პროფესიონალებს ეკუთვნით. რაც ვიცოდი, ვიცოდი, ბევრი რამ კი კომპიუტერული პროგრამებიდან სწორედ მათი დახმარებით ავითვისე... "ვეფხისტყაოსნის" ინტერაქტიულ გამოცემაზე მუშაობა იდეის ავტორის, ბატონი რამაზის გარეშეც გამიჭირდებოდა - მიუხედავად იმისა, რომ პირველად, გაცილებით მარტივ კონცეფციას კარგა გვარიანად ავცდით, პრაქტიკულად, ყოველ ჩემს ახალ "ახირებაზე" თუ იდეაზე აზარტით მომყვებოდა და მოთხოვნის შესაბამისად, ყველანაირი ინფორმაციითაც მამარაგებდა...
- ქართული ნაწარმოების ამ ფორმატით გამოცემა, რამდენადაც ვიცი, უპრეცედენტოა...
- ნამდვილად ასეა. დღემდე, მსოფლიოს 38 ქვეყანაში, "ვეფხისტყაოსნის" 402 გამოცემა არსებობს და მათ შორის, აღნიშნული გამოცემა უპრეცედენტოა. ეს არის ინტერაქტიული, მრავალი დასამახსოვრებელი და მოულოდნელი ეფექტით დატვირთული თანამედროვე საგამომცემლო ტექნოლოგიებით გამოცემული პირველი ქართული წიგნი. სხვათა შორის, იუნესკომ 2012 წელი შოთა რუსთაველის წლად გამოაცხადა. "მოხარული ვარ, რომ ამ მოვლენის ორიგინალურად აღნიშვნაში, "პალიტრამედიასთან" ერთად, მოკრძალებულ წვლილს შევიტანთ... უცხოეთში წიგნების ამგვარ ფორმატში გამოცემა ძალიან პოპულარულია, რადგან ინფორმაცია გაცილებით თვალსაჩინოა, ხელშესახები და ამდენად, იოლად ასათვისებელიც... წიგნში არის უამრავი ჩანართი, პატარა წიგნაკი, ქაჯეთის 3D ციხე... დღემდე საქართველოში ინტერაქტიული და 3D წიგნების მხოლოდ რეპრინტი, ანუ უკვე უცხოეთში გამოცემული წიგნების გადმოქართულება და გავრცელება ხდებოდა. ითვლებოდა, რომ "ქაღალდის ინჟინერია" რთულ ტექნოლოგიებთან იყო დაკავშირებული. "პალიტრამედიის" პირველი ინტერაქტიული "ვეფხისტყაოსანი" სწორედ ამ სტერეოტიპს დაამსხვრევს: საქართველოშიც შეგვიძლია არანაკლები სირთულის პოლიგრაფიული პროექტების განხორციელება.
- წიგნს ახლავს ძალიან საინტერესო ილუსტრაციები, თქვენ უკვე არსებული ილუსტრაციებიც გამოიყენეთ, თუ სრულიად ახალი შექმენით?
- წიგნის ილუსტრაციები მხატვარ ბესიკ დუღაშვილს ეკუთვნის, რომელიც, სხვათა შორის, კომპიუტერული გრაფიკით შესრულებულ სკეჩების კლასში მსოფლიოს სარეიტინგო ოცეულში შედის. "ვეფხისტყაოსნის" ილუსტრირება საკმაოდ საპასუხისმგებლო და რთული შეთავაზება იყო, რადგან ერთი მხრივ, მოგეხსენებათ, თითქმის ყველა ცნობილ ქართველ მხატვარს ჰქონდა მცდელობა პოემის ილუსტრირებისა და რაიმე ახლის თქმისა, ახალი გზის პოვნა იყო საჭირო. მეორე მხრივ კი, ტექნიკური მოთხოვნების გამო, მხატვარს კომპიუტერული ინსტრუმენტებიც ისევე კარგად უნდა სცოდნოდა, როგორც ფუნჯის ხმარება... თუმცა წიგნში ჩავდეთ პატარა წიგნაკი, სადაც უკვე ცნობილი მხატვრების - ზიჩის, აბაკელიას, თოიძის, ქობულაძის, გუდიაშვილისა და მაისაშვილის დასურათებული ერთი და იგივე ეპიზოდი შეიძლება დაათვალიეროს კაცმა.
აქვეა უძველესი, წერეთლისეული "ვეფხისტყაოსნის" მინიატიურაც... წიგნი გაფორმებულია ეროვნულ მუზეუმსა და ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრში დაცული საგანძურიდან აღებული ორნამენტებით. ამგვარად, ის, ვინც ამ წიგნს გადაშლის, თავისდა უნებურად ეზიარება არა მარტო "ვეფხისტყაოსნის" ძალიან საინტერესო ეპიზოდებს ან ინფორმაციას ამ პოემაზე, არამედ ზოგადად, ქართულ კულტურასაც. წიგნის შესაკრავი ბალთა ეროვნულ მუზეუმში დაცული შუა საუკუნეების საჭურველის ორნამენტის მიხედვით არის შექმნილი, გვერდის ნომრები კი ფშაურ ფარზე აწერია... ჩუქურთმები გვერდის გასაფორმებლად ავიღეთ დღეს უკვე თურქეთის ტერიტორიაზე არსებული ქართული ტაძრებიდან. წიგნში არის თანამედროვე ხეზე მკვეთის შესრულებული ორნამენტებიც... ამგვარად, აქ გაერთიანებულია ქართული ხელოვნების წარსული და აწმყო.
აქ შეიძლება ნახოთ თამარ მეფის ხელრთვა, უძველესი ქართული სახარებისა და "ვეფხისტყაოსნის" ხელნაწერთა თუ გამოცემათა ნიმუშები. პარალელურად გაჩვენებთ ქართული იარაღის ნიმუშებსაც, რომელიც სკივრშია ჩადებული. ეს იარაღი სახელმწიფო მუზეუმშია დაცული, ამდენად, ბავშვი შეიძლება დაინტერესდეს და მუზეუმსაც მიაკითხოს მათ სანახავად.
ვცადეთ, "ვეფხისტყაოსანი" წარმოგვედგინა არა ლოკალურად, არამედ მსოფლიო კულტურის ფონზე... ამიტომაც მოყვანილი გვაქვს პოემის უცხოენოვანი გამოცემებიც.
პატარა წიგნაკებში არის "ვეფხისტყაოსნის" მარგალიტები - აფორიზმები...
- საინტერესოა, უკვე ზრდასრული მკითხველი ამ წიგნში რას ნახავს ახალს?
- ჩვენს ხელში მოხვდა ბევრი ინფორმაცია, რომელიც სრულიად ახლებურად დაგანახებთ "ვეფხისტყაოსანსა" და მისი შექმნის ეპოქას. მაგალითად მოგვყავს "ვეხისტყაოსნის" თვალსაწიერი... წარმოიდგინეთ, რამდენად იყო საქართველო მსოფლიო კულტურულ არეალთან კავშირში, რომ რუსთველი წერს სხვა ქვეყნებზე - იმათზე, რომელიც იმავე დროის ცნობილ კარტოგრაფს მუჰამედ ალ იდრისის რუკაზე აქვს დატანილი. ჩვენ მოგვყავს ეს და სხვა ასევე საინტერესო ფაქტები მკითხველისათვის.
იმისთვის, რომ, იგრძნო, რა არის "ვეფხისტყაოსანი", მნიშვნელოვანია სრული წარმოდგენა გქონდეს იმ ეპოქის კულტურულ მიღწევებზეც. ჩვენ წიგნში ჩავდეთ XII საუკუნის საგანძურის ფოტოები. აქ არის თამარის ჯვარი, ბედიის ბარძიმი, მთავარანგელოზ გაბრიელის გამოსახულება...
ეს ნივთები ეროვნულ მუზეუმშია დაცული. მათი შეხება მართლაც საოცრად ამაღელვებელია. ამ ნივთების შემხედვარე, აცნობიერებ, "ვეფხისტყაოსნის" დარი ქმნილება ცარიელ ადგილზე არ ჩნდება...
საინტერესოა სტატისტიკაც... სამოქალაქო რეესტრის ცნობით, დღეს საქართველოში ცხოვრობს 12916 ტარიელი, 24000 ავთანდილი, 4800 ფრიდონი, 19000 თინათინი, 4000 ნესტანი, ეს "ვეფხისტყაოსნის" ყველაზე კარგი რეიტინგია...
- "ვეფხისტყაოსნის" გზამკვლევად ქცეულ ამ სახალისო წიგნს ალბათ უცხოელებიც სიამოვნებით გაეცნობოდნენ...
- სწორედ ამიტომ წიგნი ინგლისურად და რუსულადაც გამოვა. დარწმუნებული ვარ, ნამდვილად შეასრულებს მისიას - ინტერესს გაუღვიძებს და მიიყვანს მკითხველს რუსთველის "ვეფხისტყაოსნამდე".
სხვათა შორის, პირველად ეს წიგნები სწორედ უცხოელებმა იხილეს. სტამბა, რომელიც ბევრი ძიების შემდეგ შევარჩიეთ, საზღვარგარეთაა.