"19 წლის, მარტო­ დარჩენილი, კაფანდარა გოგო ვიყავი, მშიერ - მწყურვალი და სიკვდილს ველოდებოდი" - კვირის პალიტრა

"19 წლის, მარტო­ დარჩენილი, კაფანდარა გოგო ვიყავი, მშიერ - მწყურვალი და სიკვდილს ველოდებოდი"

დახვრეტილი ბავშვობა

წმენდა დაიწყო - ყველას, ვინც თვალში არ მოუვიდოდათ, კლავდნენ. ადრე თუ სიკვდილს გავიგებდით, მთელი მოსახლეობა ვიკრიბებოდით და მოვთქვამდით, ახლა კი მკვდრებს აღარავინ დასტიროდა, ყველას საკუთარი თავი ჰყავდა გადასარჩენი, გადასამალავი. დახვრიტეს მეომრები - დაჭრილებიც და მრთელებიც; დახოცეს ქალები - გაუპატიურებულები და გაუპატიურებას გადარჩენილები; არ დაინდვეს მოხუცებიც - ვინც კი ხელში მოჰყვათ, ყველა გამოასალმეს სიცოცხლეს და გამარჯვება იზეიმეს...

ისი ამბავი ასე დაიწყო - იყო და არა იყო რა... მერე რეალობაში ომმა დააბრუნა. 19 წლის იყო, როდესაც დევნილი გახდა. ის ახლა მეუღლესთან, ზვიად ბოკუჩავასთან, რომელიც ჩვენი მოსაგები ომის ჯარისკაცია, და სამ ულამაზეს ქალიშვილთან ერთად სხვა დევნილებივით თბილისში ცხოვრობს. თითქოს ყველაფერი კარგადაა - ბავშვები იზრდებიან, მეუღლე მშრომელი და ოჯახის მოყვარულია, იმ სახლსაც შეეჩვია, ბნელი დერეფნებით რომ აჰყავს პატარა ბინაში, მაგრამ იმ სხვა, მთავარი ცხოვრების კადრები არაფრით იშლება მეხსიერებიდან... მაია აბხაზავა თავისი ცხოვრების მთავარ ამბავს მიამბობს:

- ჩემი ცხოვრების უმნიშვნელოვანესი მოვლენები - სკოლის დამთავრება, სტუდბილეთის მიღება და ომის დაწყება ერთმანეთს დაემთხვა. ჩვენ უკვე გვქონდა ერთი ცხელი წერტილი სამაჩაბლოში, მაგრამ ტელევიზორში ნანახ თუნდაც უმძიმეს ვიდეოფირებსა და საკუთარი თვალით ნანახსა თუ განცდილს შორის დიდი სხვაობაა. სანამ თავად არ მოვხვდი ომის ეპიცენტრში, მეგონა, ომი არასდროს შემეხებოდა.

ოჩამჩირელი ვარ, მაგრამ ილორთან ახლოს, სოფელ გუდავაში ვიზრდებოდი. როდესაც ჩემი მშობლები გაიყარნენ და ახალი ოჯახები შექმნეს, მე და ჩემი ძმა პატარები ვიყავით. ბებიამ ითავა ჩვენი გაზრდა, მამაჩემის დედამ. ჩემი დედინაცვალი აფხაზი იყო. ორი შვილი გაუჩინა მამას...

ომი დაიწყო და ცხოვრება თავდაყირა დადგა. აღმოჩნდა, რომ აფხაზი ქალის ქმრობა დანაშაული იყო. მამამ ვერ გაუძლო ამ წნეხს, მოჰკიდა ხელი ცოლ-შვილს და როსტოვში, ჩემს ღვიძლ სტუდენტ ძმასთან გადაბარგდა. მე ბებიასთან დავრჩი... მალე ჩემი ლექსიკონი გამდიდრდა ახალი სიტყვებით: "ჰაუბიცა", "გრადი", "სნარიადი", "გადატენა", "ჩახმახზე შეაყენა"... მერე ჭურვების ხმის გარჩევაც ვისწავლე. იმასაც ვხვდებოდი, დაახლოებით, რა ტრაექტორიით მოფრინავდა სიკვდილი ცაში, სად დაეცემოდა... მაგრამ ჯერ კიდევ ვერ ვაცნობიერებდი, რა გვჭირდა, მიუხედავად იმისა, რომ ომი იქვე იყო - ლაბრაში, არადუში, ტამიშში, ახალდაბაში...

მერე გაგრა დაეცა. პირველი ახლობლის სიკვდილის ამბავიც მაშინ მოვიდა. ტამიშისა და ლაბრის აღების დროს ჩემი ნათლიის ბიძა, ედემ კვარაცხელია დაიღუპა, მეტსახელად "ბაბუ". სამი გრძელი დღე ველოდით მისი ცხედრის გადმოსვენებას. დაბომბვებს შორის ცხოვრება ასეთი იყო: დავეწყობოდით მთელი სოფელი და გავრბოდით საავადმყოფოსკენ... ქართველი ბიჭების კუბოებს მივაცილებდით, კუბოს კუბოზე, ჩაწყობილებს მწკრივად.

მერე მთელი წელი მწარედ გაიჭიმა და ბევრი სიკვდილის, დიდი გაჭირვების, შიშისა და ცრემლის შემდეგ შევარდნაძემ სამშვიდობო ხელშეკრულება დადო. ვიფიქრეთ, რომ ეს კოშმარის დასასრული იყო და ყველა, ვინც ომს გაერიდა, სახლებში დაბრუნდა - გახარებულები მოდიოდნენ, გვეხუტებოდნენ, გვეფერებოდნენ დამხვდურებს. ბებიაჩემის რძალიც (ძმის აფხაზი მეუღლე) გვესტუმრა გუდაუთიდან. სასწავლო წელი იწყებოდა და მე და ჩემი თანაკლასელები, რომლებმაც ომამდე ჩავაბარეთ უმაღლეს სასწავლებლებში, სოხუმში გასამგზავრებლად ვემზადებოდით. ჰოდა, ვალაგებ ჩანთას, ეს ქალი კი ზის და ბუტბუტებს: "ეს ომი ვარა (აწი), აფხაზებს მოგებული აქვთ, მარა სად იტყვი ამას?!" ვითომ გვაფრთხილებს? ეს სიტყვები დამამახსოვრდა, მაგრამ არ მინდოდა გააზრება და მეორე დღეს ღიმილიანი, ბედნიერი ახალგაზრდები რკინიგზის ბაქანზე გავმწკრივდით. ბევრნი ვიყავით. გახარებულები, გამოპრანჭულები. ან რად გვინდოდა გაპრანჭვა, ჩვენი სიხარული ასხივებდა ნათელს. ფილმის გმირი მეგონა თავი - ბაქანი, მატარებლის მოლოდინი, მატარებელი, რომელიც სიხარულისკენ წაგიყვანს.

სოხუმის ჰუმანიტარული ინსტიტუტის პირველკურსელობა სამი დღე გაგრძელდა - ომის განახლება გამაყრუებელი გრუხუნით გავიგონეთ. ისევ დააცვივდა სოხუმს ჭურვები, ისევ დაბრუნდა შიში და გაურკვეველი მომავლის იმედი.

სოხუმში ბიძასთან, ჩემი გარდაცვლილი მამიდის მეუღლესთან, მწერალ ინდიკო კვეკვესკირსა და მამიდაშვილ ზაზასთან ერთად ვცხოვრობდი. განახლებული ომის პირველი კადრები ასეთად ჩამრჩა მეხსიერებაში - გუმისთა საით არისო, მეკითხება, ალბათ, ჩემი კბილა, უწვერული ბიჭი. ხელში ავტომატი უჭირავს. წამოვიდა ჭურვი, ჩემმა ყურმა იცის, რომ ეს ჭურვი ჩვენკენ არ მოფრინავს და მშვიდად არა, მაგრამ ვდგავარ, ბიჭმა კი ავტომატიანი ხელი ასწია და თავზე დაიფარა. როგორც ჩანს, ეს მისი პირველი დღე იყო ომში. მერე სხვაც ბევრი ვნახე ასეთი, ახალგამოჩეკილი მეომრები, სასიკვდილოდ განწირული ბავშვები.

ჩვენს სახლთან ქუთაისის ბატალიონის შტაბი იყო. ბიძია მათ მეთაურებს დაეკითხა, როგორ მოქცეულიყო - გაეყვანა ბავშვები (მე და ზაზა) სოხუმიდან თუ დალოდებოდა მოვლენების განვითარებას. გასვლა თუ იქნება საჭირო, გეტყვითო, უთხრეს მტკიცედ. დავრჩით. იმ სროლებსა და გრუხუნში დავრჩით, რადგან იმედი გვქონდა, სულ მალე დამთავრდებოდა.

27 სექტემბრის დილა თენდებოდა. მთელი ღამე ისროდნენ, მაგრამ გამთენიისას მაინც ჩამეძინა, ამიტომ ვიფიქრე, რომ აფხაზური შეძახილები, რომლებიც ცხადად ჩამესმოდა, სიზმარი იყო. თვალები კარგად გავახილე, მაგრამ ხმები ისევ ისმოდა. ჩვენი სახლის იქით დიდი მდელო იყო, "პალიანას" ვეძახდით, იქვე რუსების სამხედრო ნაწილები იდგნენ. ფანჯარას ავეტუზე, გავიხედე და დავინახე ის, რაც სიზმარი მინდოდა ყოფილიყო - აფხაზები და კაზაკები მოდიოდნენ წითელი და მწვანე ქუდებით. წამში შეიცვალა ყველაფერი...

- კიაზოოო, გიორგიიი, წამოდიიიით!!!

- ვერ წამოვაააალთ, დაჭრილებს ვერ დავტოვეეებთ! - ეს განწირული ყვირილი უნივერსამის შენობაში გამაგრებულ ჩვენს ბიჭებს ეკუთვნოდა.

დღემდე ვფიქრობ კიაზოსა და გიორგიზე. ვინ იცის, ეგებ დღემდე ელოდებიან დედები, არაფერი იციან მათ შესახებ, მათ კი დაჭრილი მეგობრები არ მიატოვეს და...

მერე აფხაზები რუსული ტანკებითა და ბეტეერებით გამოჩნდნენ. ამას მშვიდობიანი მოსახლეობა მოჰყვა. ყველაფრით მოდიოდნენ, რაც დადის - მსუბუქი მანქანებით, სატვირთოებით, ტრაქტორებით, ურმებით, ცხენებით, ნივთებით დატვირთულ ურიკებსაც მოაგორებდნენ... ამ საშინელ მსვლელობას ფანჯრიდან ვუყურებდი, როდესაც ჩვენს კარზე პირველად დააკაკუნეს.

- ინდიკო, ნაში პრიშლი, რადუისია, - მეზობლის ქალი უყვირის ბიძაჩემს.

- ვინ ნაში? - გაფითრებულია ბიძაჩემი.

- ნაში, აფხაზცი ვერნულის, - გაცისკროვნებულია ქალი სიხარულით.

მერე წმენდა დაიწყო - ყველას, ვინც თვალში არ მოუვიდოდათ, კლავდნენ. ადრე თუ სიკვდილს გავიგებდით, მთელი მოსახლეობა ვიკრიბებოდით და მოვთქვამდით. 26 სექტემბერსაც დაიკივლა უბანმა, როდესაც მეზობლის ბავშვი მოგვიკლეს, ახლა კი მკვდრებს აღარავინ დასტიროდა, ყველას საკუთარი თავი ჰყავდა გადასარჩენი, გადასამალავი. დახვრიტეს მეომრები - დაჭრილებიც და მრთელებიც; დახოცეს ქალები - გაუპატიურებულები და გაუპატიურებას გადარჩენილები; არ დაინდვეს მოხუცებიც - ვინც კი ხელში მოჰყვათ, ყველა გამოასალმეს სიცოცხლეს და გამარჯვება იზეიმეს...

ჩვენი დროც მალე დადგა. იმ დღეს, 27 სექტემბრის ნაშუადღევს, ჩვენმა აფხაზმა მეზობელმა, ალიკ აშბამ, კარი ბრახუნით ჩამოგვიღო. პირდაპირ ჩემკენ წამოვიდა, ჩახმახი ფეხზე შეაყენა და იარაღი მომადო:

- ტი ზვიადისტკა, ია ტებე კ სტენე პრიშიბუ (მცირე ასაკის მიუხედავად, ეროვნული მოძრაობის დროს აქტიური ვიყავი და "ზვიადისტის" წოდება იოლად მერგო).

ვდგავარ გაშეშებული, ის კი მიყვირის... ხმაურზე ჩვენი მეზობელი რიტა შემოქანდა და გადამეფარა:

- ტი ჩტო დელაეშ, ალიკ, ნი ზნაეშ ჩტო ეე მაჩიხა აფხაზკა? - ეს სიტყვები ვერ ამშვიდებს მას, ყვირის, მაგინებს, მემუქრება... მერე სხვა აფხაზი მეომრებით ივსება ჩვენი ოთახი, ყველა იქაჩება და ათასგვარ სიბინძურეს გვახლის:

- ვაში გრუზინი ნა ვაგზალე ვალიაიუტსა გორამი, პაიდიტე, პასმატრიტე.

- ეტუ ვაშუ შევარდნაძე ელცინ ..., მი ტაკ ევო პრიბილი ბი კჩორტუ...

არ ვიცი, ალიკი რამ მოიყვანა აზრზე, მაგრამ როცა სხვა აფხაზები შემოცვივდნენ, ეს ჩაწყნარდა, თავისიანები მოთაფლა, წაიყვანა და წავიდა. საღამოს კი ალიკის "ფირფიტა" სულ სხვანაირად ტრიალებდა:

- რაზვე მოჟნა ბილო, ეტუ ვაინუ ნაჩინატ, ეტა ვაინა ნი დლია ნას ბილო, ეტა ვაინა ბილა რუსკაია ვაინა, ა მი პო დურაცკი პაპალი ვეტუ ვაინუ.

მერე კაცური სიტყვა დააგდო აფხაზური ასმეთაურის უფროსმა, რომლის ექვსივე მამიდას ქართველი მეუღლეები ჰყავდა:

- ესლი კტო ნიბუდ ვას ტრონიტ, მაიო იმია სკაჟიტე.

მერე დაიწყო დიდი შიშიანობა, შიმშილი, წყურვილი და საშინელი ამბების სერია. გავიგეთ, რაც მოხდა ქალაქში. ისიც შევიტყვეთ, რომ ჩვენმა ქართველმა მეზობლებმა გახიზვნა მოასწრეს, მაგრამ ჩვენ დავავიწყდით. ჩემი თანაკურსელების შესახებაც შევიტყვე - ერთ-ერთ ლექტორს ოთხი ჩემი თანაკურსელი წაუყვანია თავის სახლში, მშობლების გარეშე ხართ დარჩენილები და ერთად ვიყოთო, იმ სახლს ჭურვი მოხვდა და ჩემი ლექტორიც, მისი შვილიც და ჩემი თანაკურსელებიც დაიღუპნენ...

როცა წყურვილი აუტანელი გახდა, ვიმსჯელეთ და გადაწყდა, რომ წყალზე მე და ზაზა უნდა წავსულიყავით, რადგან ბიძაჩემს აუცილებლად მოკლავდნენ. მე ქართველს არ ვგავარ ჩემი ქერა თმისა და პირისკანის გამო, ზაზა კი მაშინ 16 წლის იყო და არავინ მიაქცევდა ყურადღებას. ყოველ შემთხვევაში, ასე დავაჯერეთ თავს. წავედით. "პალიანა" უნდა გადაგვევლო და აფხაზების სახლთან მივსულიყავით. მივდივართ, მაგრამ ფეხები არ გვემორჩილება, არც მე და არც ზაზამ აფხაზური არ ვიცით, ვხედავ, შეიარაღებული კაცი მოდის ჩვენკენ. გავჩერდეთ, შეამჩნევს და ეჭვს აიღებს, არადა, მკერდზე ხუთი სურათი აქვს მიმაგრებული, ხუთი მოკლული ახლობლის და ძალიან საშიშად გამოიყურება. არ გავჩერდით. ჩაგვიარა. არა, ეს კაცის ჩავლას არ ჰგავდა, ეს სიკვდილის ჩავლა იყო.

წყალი ვიშოვეთ, რადგან აფხაზ ბავშვებად მიგვიღეს. ჩემი უზადო რუსულით იოლად გამოვძვერი, მაგრამ წყურვილს რომ მოიკლავ, მერე შიმშილი გიტევს... რაღაც პერიოდის შემდეგ აფხაზებმა თავისიანებისთვის პურის დარიგება დაიწყეს. მოიტანდნენ ხოლმე მანქანაში უდიერად ჩაყრილ პურებს და თავისიანებს უყრიდნენ, ჰოდა, იქაც გამაბედვინა შიმშილმა მისვლა.

- სკოლკა ნადო? - მეკითხება აფხაზი. ბევრი მინდა, მაგრამ როგორ ვიტყვი, ეჭვი არ უნდა გავაჩინო. - ტრი ხლება დაიტე პოჟალუსტა, - ვეუბნები წყნარად და თვალებში ვუყურებ. - ტრი? ტი ჩტო, ტებია ნე კორმიატ? - მეკითხება ეს კაცი. იღიმება, მგონი, ისე, საუბრის გაბმა უნდა, აღარ ვიცი, რა ვქნა, მაგრამ სანამ ვუპასუხებ, ვიღაც ხელს მკრავს და გვერდზე მაგდებს, ამიტომ პურის დამრიგებელი კაცი რაღაცას მიყვირის, უკვე აფხაზურად... გაქცევა მინდა, მაგრამ არ გავრბივარ, სახლში მშივრები მელოდებიან, მერე ვხვდები, მეძახის, მოდიო. ვიქაჩები მისკენ. ხალხი არ მაძლევს მისვლის საშუალებას. ეს კაცი პურებს მესვრის. ერთი ძირს ეცემა, მაგრამ ვიღებ და გულში ჩახუტებული მომაქვს. ახლა რამდენიმე დღე მშივრები არ ვიქნებით, ამასობაში ჩვენი მეექვსე სართულის მეზობელიც შეგვაშველებს რამეს. ის სომეხი ქალი რუსების ბაზაში მუშაობდა, პირველ ხანებში ხან ნახევარ პურს მოგვიტანდა ხოლმე შუაღამისას, ხან ერთს.

- ტიშე, ტიშე, ინდიკო, ატკროი, ეტო ია, ია ხლებ პრინესლა, ატკროიტე...

მალე ერთხელ კიდევ მოგვაკითხეს. ისევ ალიკის მეზობლობამ გვიშველა,…მაგრამ ასე დიდხანს ვეღარ გავძლებდით, ეს ყველა ჩვენგანმა კარგად იცოდა. სადარბაზოდან შემოსულ ნებისმიერ ფაჩუნზე ვფიქრობდი, რომ ჩემს მოსაკლავად მოდიოდნენ. კაკუნზე ვიმალებოდი, წყალსა და პურზე თუ გავბედავდი გასვლას, ორი დღის ნაშიმშილარი უნდა ვყოფილიყავით. ამას ისიც ემატებოდა, რომ არაფერი ვიცოდით ჩვენი ახლობლების შესახებ. არც მათ ჰქონდათ ინფორმაცია ჩვენზე. სხვათა შორის, შიმშილსა და სიცივეზე ძნელი გასაძლები ეს არცოდნა აღმოჩნდა. ფიქრი, რომ ბებია მოგიკლეს, ფიქრი, რომ ძმები დაგიხოცეს, ფიქრი, რომ მამა, ბიძაშვილები, მამიდაშვილები, თანაკლასელები აღარ გყავს...

ჩემი ერთადერთი სიზმარი სოხუმში ტყვეობის დროს ჩემი სოფლის აალებული სახლი იყო. ყოველღამ ერთი და იგივე სიზმარი: ჩემი გამზრდელი ბებიის სახლს ჭურვი ხვდება, სახლი ალდება და იწვის...

როცა ვიფიქრეთ, რომ აღარაფრის შეცვლა არ შეგვეძლო, ბიძაჩემის აფხაზი მამიდაშვილი გვესტუმრა და ბიძაჩემს შესთავაზა, რომ ზაზას სოჭამდე ჩაიყვანდა, საიდანაც, თუ ფულს მისცემდნენ, ზაზა თავისით ჩააღწევდა მოსკოვამდე, იქ კი მისი უფროსი ძმა მიხედავდა. ასე დავრჩით ორნი.

შემდეგი ადამიანი, ვინც ჩვენი ბედით დაინტერესდა, ბიძაჩემის მეზობელი აფხაზი აღმოჩნდა, გვარად ლატარია. ომამდე მძღოლად მუშაობდა და ამ საქმეს მიჰყო ხელი ომის შემდეგაც. სწორედ მან შესთავაზა ბიძაჩემს ჩემი სამშვიდობოს გაყვანა. გულში იმედი ჩამესახა, მაგრამ უნდა გადაგვეწყვიტა, სად წავსულიყავი. რადგან ენგურს იქით არავინ მყავდა, ჩემებთან გადავწყვიტე წასვლა. როგორც ეს კაცი ამბობდა, გალის რაიონში სრული სიმშვიდე იყო. ეს ცოტა დაუჯერებლად ჟღერდა ბიძაჩემისთვის, მაგრამ რაკი სხვა ინფორმაციის წყარო არ არსებობდა, დავუჯერეთ და გადაწყდა, რომ გუდავაში წავიდოდი. მოკლედ, ეს კაცი ანარიამდე მიმიყვანდა ავტობუსით, მერე მე ფეხით გავაგრძელებდი გზას. მეორე დღეს დავემშვიდობე ბიძიას, ჩემი ნივთები ჩავილაგე და ავტობუსში ჩავჯექი. მძღოლმა ჯერ სოხუმის ცენტრში, მაღაზია "მაგნოლიის" გვერდით, ზედ საათთან მიმიყვანა. შემდეგ გავიგე, რომ ნორმალურ აფხაზებსა და "წითელ ჯვარს" აქ მოჰყავდათ გადარჩენილი ქართველები და ამგზავრებდნენ. ავტობუსში აფხაზი ჯარისკაცი ამოვიდა და შენ ვინ ხარო, მომახალა. მერე მძღოლი და ეს სამხედრო შელაპარაკდნენ. უყვიროდნენ ერთმანეთს, მაგრამ არ შემშინებია, მივხვდი, მძღოლი ეუბნებოდა, მე ვიცი, ვინ მიზის მანქანაში და შენ ნუ მეჩრებიო...

როგორც იქნა, ავტობუსი დაიძრა, თვენახევრიანი ტყვეობის შემდეგ სოხუმი დავტოვე, გულრიფში, დრანდა, ახალდაბა, ოჩამჩირე გამოვიარე და ანარიას მივადექი. მთელი გზა დამწვარ სახლებსა და ტყეებს, სიცარიელეს ვუყურებდი. უსასოოდ ყოფნის საშინელ სურათს... ანარიაში ავტობუსიდან ჩამოვედი. იქვე ჩემი კლასელის სახლი მეგულებოდა და იქით გავწიე, მაგრამ აალებული დამხვდა. ირგვლივ სხვა სახლებიც იწვოდა. გავიქეცი. ჩემი ნაბიჯების ხმა და ცეცხლის ხმაური, აქეთ-იქით დახოცილი საქონელი... თვალები დავხუჭე ერთი წამით, მაგრამ სურათი ვერ შევცვალე.

თავი უნდა გადამერჩინა. 19 წლის, მარტო დარჩენილი, კაფანდარა გოგო ვარ, მშიერი, მწყურვალი და სიკვდილს ველოდები. მთავარ გზაზე გავედი ისევ, ჩემს სახლამდე ოთხი კილომეტრი უნდა გავიარო. ტვინი აქტიურად მუშაობს. გზის გასწვრივ ნაძვნარია, იქ შეიძლება დამალვა, იქით კიდევ ჩაის პლანტაცია, იქაც შევაფარებ თავს. ჩანთა, ყველაფერი გზაზე დავყარე და გავრბივარ. ჯერ შუადღეა და იმედი მაქვს, თითქოს მზიან დღეს ჩემი გადარჩენა შეუძლია. როდესაც ძალაგამოცლილი სკოლა-ინტერნატის მისადგომებს მივადექი (არსად დამისვენია, არც ერთხელ არ ჩამიმუხლავს), მივხვდი, რომ დასამალი აღარსად მაქვს, რადგან ზუსტად იქ, სადაც აღმართი მთავრდება, მხოლოდ გადამწვარი, აალებული სახლები დგას, უკან კი ღელეა. სასოწარკვეთას ისიც ემატება, რომ შორს, ჰორიზონტზე, ორი კაცი მოჩანს, ძროხებს მოერეკებიან ჩემკენ. წამით უკან დაიხია ჩემმა გონიერებამ, ტვინს შიშმა სძლია და გავჩერდი. არადა, ვიცი, გაჩერება არ შეიძლება. შიში თუ შეგატყო მტერმა, აუცილებლად მოგერევა... მაინც მოვიკრიბე ძალა და გავიქეცი. გავრბივარ და ვერაფერს ვხედავ ჩემი ტერფებისა და ფეხებქვეშ მოქცეული გზის გარდა, მაგრამ მესმის, როგორ მისტვენენ ეს კაცები. იცინიან... დაეზარათ ჩემი გამოდევნება, ან საქონელი ვერ მიატოვეს, იქნებ აფხაზადაც ჩამთვალეს, ვინ იცის... ამ საფრთხესაც გამარიდა უფალმა. ახლა სასაფლაოს გავლა მელის წინ და ჩემი სოფელიც გამოჩნდება. საფლავებს შორის თვალებდახრილი მივდივარ. ჩემთვის კარგად ნაცნობ სასაფლაოს ვამჩნევ, რომ ახალი საფლავები მიმატებია. ვცდილობ არ დავხედო, არ გავიგო, კიდევ ვინ წამართვა მტერმა. თუ ვინმე კიდევ დავკარგე, მირჩევნია ჩემიანებმა მითხრან და არა ქვებმა... თუ, რა თქმა უნდა, კიდევ დამრჩა ვინმე. "კიაზოოო, გიორგიიი", - ჩამესმის ყურში...

ჩემი სოფელიც გამოჩნდა, ისიც, ალმოდებული და დაცარიელებული. ჩემი მდინარე ჯობა მოედინება მხოლოდ ჩვეულებისამებრ. მდინარესთან ორი გვარდიელის ფორმაში ჩაცმული ადამიანი დგას და მიყურებს. შევიცანი, მაგრამ ისინი, ვისაც მე ვიცნობდი, არ ომობდნენ, ამათ კი ავტომატები ჰკიდიათ. მაშინ არ შეიძლებოდა მეფიქრა, რომ ჩემი მეზობლები პარტიზანები გახდნენ... ტუტულკა და ომარი (ტუტულკა შემდეგ პარტიზანობაში დაიღუპა) დგანან და გაოგნებული მიყურებენ.

- გოგო, მაია ხარ შენ?

- ცოცხალი ხარ, გოგო?

- მაია, გოგო, მართლა ცოცხალი ხარ?

ხან ერთი მეკითხება და ხან მეორე, იცინიან სიხარულით.

- მზიას ამბავი ხომ არ გაგიგია შენ? - მეკითხება ერთ-ერთ ჩემს მეზობელზე ტუტულკა. როგორც გაირკვა, ჩემი და მზიას გარდა, სოფელმა ყველას ამბავი იცის. ზოგმა გაასწრო, ზოგი მოკლეს, ზოგიც, უფრო ხანდაზმული ხალხი, სოფელშივე დარჩა... არ ვიცოდი მზიას ამბავი. როცა ომარსა და ტუტულკას სახლისკენ მივყავდი, გავიგე, რომ ახალი წმენდის პერიოდისთვის დამიმთხვევია ჩემი სახლში დაბრუნება. ჩამოივლიან აფხაზები ტანკებითა და ბეტეერებით, გადაწვავენ ყველაფერს, მოაოხრებენ აქაურობას, თუ ვინმეს წაასწრეს, დახვრეტენ და მერე მხიარულად ბრუნდებიან უკან. - გოგო, ცოცხალი ხარ მართლაო? - დროდადრო ისევ მიმეორებდა ტუტულკა და მხარზე ხელს მირტყამდა... გზაში ბიჭებმა მითხრეს, რომ მამამ თავისი ოჯახი ბოლო დღეს გაიყვანა სამშვიდობოს, ბებია კი ჩემი დაბრუნების იმედად სახლში დარჩა. სახლი დავინახე და დაუოკებელი შიმშილი ვიგრძენი, ლეღვის ხეზე ავძვერი და ტუტულკასაც მიეცა საქმე.

- გოგო, რამ გადაგრია, ჩამოდი ხიდან, აქამდე გადარჩი და ახლა გინდა მოგკლან? გოგო, ჩამოდი ხიდან...

ვერ ჩამოვედი. პირველად ამ ორი თვის განმავლობაში გემრიელად, მგელივით ვჭამე. მერე როგორც მივხვდი, ეს ჩემი სახლში უკანასკნელი ტრაპეზი იყო.

როცა ბებიამ სიხარულის ცრემლებით დიდხანს იტირა, გადაწყდა, რომ იმ დღესვე უნდა წავეყვანეთ ზუგდიდში, რადგან გოგოსთვის აქ გაჩერება ორმაგად საშიში იყო... ჰოდა, მიუხედავად იმისა, რომ ძალა სრულიად გამოცლილი მქონდა, ზუგდიდისკენ გზას ფეხით დავადექი. გამცილებლებად ჩემი კლასელი ბიჭები და ჩემი მეზობელი მურთაზი (ისიც პარტიზანობაში დაიღუპა) გამომყვნენ. ღამით უნდა გვევლო. ბებია სასწაულით გადარჩენილი სახლის საპატრონოდ დარჩა. წინ დიდი გზა გვაქვს გასავლელი. კუნაპეტი ღამე, დამფრთხალი საქონელი, აყმუვლებული ძაღლები... ბიჭები წინ გავლენ, აფხაზების პოსტებს შეამოწმებენ და მერე მე მივყავარ. ჯერ ფეხებში სიმძიმე გაჩნდა, მერე, ვიგრძენი, რომ შეგრძნება დაკარგეს და ჩავჯექი, ხელები შემოვიხვიე ატკივებულ კოჭებზე. ჩემი გაკნაჭული კოჭების ნაცვლად რუმბები დამხვდა. დავწექი მიწაზე და ცოტა ხანს ვფიქრობდი, რომ ზუსტად ასეთი უნდა ყოფილიყო სიკვდილი - ფეხებიდან დაწყებული სიმძიმე მალე ყელთან ამოვიდოდა და წამიყვანდა. ნამდვილად არ ვიცი, მარტოს რომ დამჭირვებოდა ამ გზის გავლა, მეყოფოდა თუ არა ძალა, დავრჩებოდი მებრძოლ მაიად თუ დავნებდებოდი; იქ კი, ღვთის თუ ჩემი მეგობრების იმედად, ყველა სისუსტე გამოვამჟღავნე, რაც ამ ომის პერიოდში გარეთ გამოსვლას ლამობდა, მე კი გასაქანს არ ვაძლევდი. წადით და დამტოვეთ-მეთქი, მოვითხოვდი. არაფრით არ მიმატოვეს ბიჭებმა. დაყვავებით, მოფერებით, თხოვნით, მუქარით თუ შეძახილით ძალა მომცეს და ენგურამდე მივედი... შემდეგ ენგურიც გადავცურეთ. იოლად ვთქვი, არა? სხვა რა გზა იყო, გადავცურეთ. გათენდა. აქეთ ნაპირზე აღარავის მოუხმია ჩემი დარჩენილი ძალისთვის. ჩემმა მეგობრებმა საიდანღაც ურიკა მოიტანეს, ზედ დამაწვინეს და ამ ახალი ცხოვრებისკენ წამომაგორეს...

მერე, 2008-ის აგვისტოში (მაშინ ფოსტალიონად ვმუშაობდი), როცა სამხედრო კომისარიატის გაწვევის წერილებს ვარიგებდი ისანი-სამგორის რაიონში, კიდევ ერთხელ გავიგონე: "კიაზოოოო, გიორგიიიი!"

დეა ცუცქირიძე