"დღემდე არ ვიცი, სად გავატარე ერთი ჯოჯოხეთური თვე"
"21 სექტემბერს დაგვირეკეს, რომ ტასო დაიღუპა. მაშინ ვჭამე პირველად ის მიწა, რომელმაც ასე გაგვამწარა"
"მე სიკვდილის გარდაუვალობის დანახვამ შემმატა ძალა. სამშობლოს სიყვარული უფრო მეტი იყო, ვიდრე ამ კაცუნების ზიზღი ჩვენდამი", - ეს ქალბატონ მარინა ნაჭყებიას სიტყვებია. ის ახლა შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე შვილიშვილს, 14 წლის ლევანიკოს ზრდის, სოხუმში საკუთარი ხელით დაკრძალულ ძმას, ვახტანგ გორგასლის პირველი ხარისხის ორდენის კავალერს, აქვსენტის, იგივე ტასო ნაჭყებიას, სანთელს ჩვენი გმირების მემორიალთან უნთებს, თბილისში მისი სახელობის პატარა ქუჩაზე ამაყად დადის და აფხაზეთში ღირსეულად დაბრუნებას ელოდება.
ომის მინიშნებები
- 1977 წელია, სოხუმში მაშინდელ ლენინის მოედანთან ჩემს შვილს, დათოს, ეტლით ვასეირნებ. მთავრობის სახლთან ავტობუსები გაჩერდნენ და იქიდან ფაფახიანი კაცები ჩამოვიდნენ. ცოტა ხანში რამდენიმე ათეულმა კაცმა მოიყარა თავი. ამ სურათმა რატომღაც ძალიან შემძრა და სკამზე ჩამოვჯექი. გვერდით მოხუცი კაცი მომიჯდა, "ბაბა, ქართველი ხარ?" - მკითხა. როცა დარწმუნდა, რომ ქართველი ვარ, განაგრძო, - ამათ ხომ უყურებ? ეს ომის სუნია, იცოდე! ეგენი ჩვენს ენას ძაღლის ენას უწოდებენ, ეგენი ჩვენი მტრები არიან, დაიმახსოვრე"... რა უნდა მეთქვა, აფხაზებმა ქართულიც მშვენივრად იცოდნენ და მეგრულიც, მაგრამ არასდროს გველაპარაკებოდნენ ჩვენს ენაზე... ისინი ჩვენს ენას "საბაჩი იაზიკს" უწოდებდნენ. შინ მისულს, ბაბუაჩემის ნათქვამი სიტყვები ამომიტივტივდა. მაშინ ბავშვი ვიყავი და ბებია-ბაბუასთან ოჩამჩირეში ვისვენებდი - "აბრაგებ მურსია, ბაბა"... ("აბრაგები მოვლენ, ბაბუ").
ომის დაწყებამდე სოხუმის პურის ქარხანაში, "კოლოსში", ვმუშაობდი ეკონომისტად. ქართველების გარდა, აფხაზები, სომხები, რუსები, ბერძნები მუშაობდნენ. მე და ანია არშბას საერთო სამუშაო ოთახი გვქონდა. ერთხელაც ანია მეკითხება, "მარინა, ესლი ნაჩნიოტსია ვაინა, ტი სკემ ბუდეშ, ს აბხაზცამი ილი ს გრუზინამი?" დაბნეულობისგან ჯერ გამეცინა, მერე კი, ანია, რას ამბობ, ვერ წარმომიდგენია ომი ჩვენ შორის-მეთქი, ვუპასუხე. ის ხომ ჩემი მეგობარი იყო - ერთმანეთთან სტუმრად დავდიოდით... არავინ იცის, რა მოხდებაო, მიპასუხა ცივად. შინ მისულმა მეუღლეს, თენგოს ვუამბე ჩვენი დიალოგის შესახებ, ეგ იყო და ეგ. მივივიწყეთ ეს ინციდენტი, მაშინ ვერ მივხვდი, რომ ბედისწერამ მინიშნება მომცა, მე კი თვალი დავხუჭე.
ომის პირველი დღე
1992 წლის 14 აგვისტოს სამსახურამდე ბანკში შევიარე, ბანკის უფროსისგან, სვეტლანა არშბასგან ხელმოწერა მჭირდებოდა, მისი კაბინეტის კარი ჩაკეტილი დამხვდა, თუმცა ოთახიდან საუბრის ხმა მესმოდა. ამ დროს ქუჩიდან ყვირილი გავიგონეთ, "ვაინა ნაჩალას!" წამში მშვიდი, სრულიად ჩვეულებრივი ქუჩა ქაოსმა მოიცვა. ინსტინქტურად ტაქსის დავუწყე ძებნა, რომ შინ რაც შეიძლება სწრაფად დავბრუნებულიყავი, ერთხანს უიმედოდ ვიდექი იმ შეშლილ ქუჩაზე, მერე გავიგონე, "მარინა ტი კუდა, დავაი, სადის". ჩემი კარის მეზობელი იყო, ვალერა დელბამ მანქანის კარი გამიღო. გზაში ხმა არ ამოგვიღია, მერე უცებ: "მარინა, ვსიო ეტო ტვაი გრუზინი დელაიუტ!", მითხრა. არ გრცხვენია, ჩემად და შენად როდის აქეთ გავიყავით-მეთქი... ეს იყო მე და ჩემი კარის კარგ მეზობელს შორის ბოლო საუბარი.
ომის ხმა
ჩემმა ძმამ ტასომ მე და ჩვენს დას გვითხრა, რომ დედაჩვენი და ჩვენი შვილები წაგვეყვანა და გავხიზნულიყავით. სოხუმიდან გახიზვნაზე ლაპარაკიც არ მსურდა. ყველა ჩემს აზრს იზიარებდა, ამიტომ დავრჩით. მაშინ ჯერ კიდევ არ ვიცოდით, რას ნიშნავს ომი... ჩემს მეზობლად ელერდაშვილების ოჯახი ცხოვრობდა. მსახიობების ოჯახი სოხუმში თბილისიდან განაწილებით ჩამოვიდა და დაფუძნდა. მათი ვაჟი, ვახტანგი, ოჩამჩირეში იბრძოდა. ერთ დღესაც შევიტყვეთ, რომ მისი ტანკი ააფეთქეს და ვახტანგი ტანკში ჩაიწვა. მამამ, ბატონმა ომარმა, იმ დღეს უთხრა ჩემს მეუღლეს, ბიჭს ჩამოვასვენებ და ჩემი სიცოცხლეც დასრულდებაო. მიუხედავად იმისა, რომ ჩემს ქმარს ის არც ერთი წუთით არ დაუტოვებია, მისი გადარჩენა მაინც ვერ მოახერხა, ვახტანგის ნეშტის გადმოსვენებამდე ომარი მეცხრე სართულიდან გადახტა. იმ დღეს გავიგონეთ ომის ხმაც და მისი საშინელებაც გავიაზრეთ. იმ უშავეს დღეს ვნახე პირველად ჩვენი სამხედროებიც, რომლებიც სამძიმარზე მოდიოდნენ, მაშინ ვნახე პირველად გენო ადამიაც. როცა მამა-შვილი ელერდაშვილები თბილისში გადმოასვენეს და ისევ წავედი სამსახურში, ანია არშბა იქ აღარ დამხვდა.
დამნაშავის ძიებაში
ანიასთან სახლში მივედი, რომ მეთქვა, ისევ ჩემს მეგობრად გთვლი-მეთქი. მისი და დამხვდა და სანამ რამეს ვიტყოდი, მომახალა, ქართველები ბავშვობიდან მძულს, ქართულის მასწავლებელი სახაზავს მირტყამდა ხელებზე, რათა კარგად გამომეთქვა ქართული სიტყვებიო. მივხვდი, ამაოდ გავისარჯე, იმის ახსნას, რომ ერთი უბირი დედაკაცის ნამოქმედარი საყოველთაო ზიზღის მიზეზი არ უნდა გამხდარიყო, აზრი არ ჰქონდა. ბოდიში მოვიხადე და წამოვედი.
"მხედრიონი"
არ ვიცი, რომელმა ქართულმა შენაერთმა დაიწყო პირველად ყაჩაღობა აფხაზეთში, მაგრამ სამეგრელოს გამოცდილებით, ჩვენ ყველაფერს "მხედრიონს" მივაწერდით, სოხუმში ეს აფხაზების გასვლასთან ერთად დაიწყო. მეზობლად რუს-ბერძენთა ოჯახი ცხოვრობდა. ერთ დღეს ოჯახის უფროსი მომადგა, ხელში გასაღები ეჭირა. ჩვენ მივდივართ და გასაღებს შენ გიტოვებო. გამოვართვი გასაღები და სინანულით ვუთხარი, ყველაფერს გავაკეთებ, რომ შენს სახლს მოვუარო, მაგრამ მეყოფა ძალა, რომ დავიცვა-მეთქი? გავშტერდი, ისეთი პასუხი გამცა, მარინა, აქ თუ რამე დაიკარგა, შენი წაღებული იქნებაო... ცოტა ხნის შემდეგ საშინელმა ბრახუნმა გამაღვიძა. დავტაცე ხელი ფარანს, კიბე ჩავირბინე და ჩემი მეზობლების კარს ავეკარი. ისეთი რჩეული ბიჭები იდგნენ ჩემ წინ... ორმეტრიანები, სახენათელები, მაგრამ ფაქტია, კარის გატეხას ლამობდნენ. გასაღები მაღლა ავწიე და ვთქვი: "ბიჭებო, ქართველი ვარ, აქ ბერძნების ოჯახი ცხოვრობს, გაიხიზნენ, აი, ეს გასაღები კი ამ კარისაა და მე ჩამაბარეს საპატრონოდ. თქვენ რომ შეხვიდეთ, მე დამბრალდება ეს ამბავი, ჰოდა, იფიქრეთ ჩემზე-მეთქი". ბოდიში მომიხადეს და გაბრუნდნენ, წასვლისას მითხრეს, სად მომეძებნა, თუ რამე გამიჭირდებოდა. ჩემს ტყვედ აყვანამდე ის სახლი ხელუხლებელი ელოდებოდა პატრონს.
ნახვამდის, კაბა
1992 წლის 1-ლ ნოემბერს სოხუმს გუდაუთიდან შეუტიეს. პურის ქარხანას, როგორც უმნიშვნელოვანეს ობიექტს, ხშირად ბომბავდნენ, მაგრამ ჩვენ დღედაღამ ვაცხობდით პურს და ცხელ წერტილებში მიგვქონდა. მეუღლე ერთი წუთით არ მტოვებდა. იმ დღეს ჩვენი ხელით ჩავაწყვეთ პურები მანქანაში და ის იყო, დავიძარით, რომ ჩვენს მანქანას მოხვდა ჭურვი, მე გზიდან ბუჩქებში გადამაგდო და გონება დავკარგე, ჩემმა მეუღლემ კი მარჯვენა თვალი, მაგრამ ჩემი პატრონობა მაინც მოახერხა. გადავრჩი, თუმცა ხეიბრობა რომ დამეფარა, მას შემდეგ კაბა აღარ ჩამიცვამს.
ომის მონატრება
ოპერაციის შემდეგ მალევე დავბრუნდით ქარხანაში. იმ ცნობილ სამშვიდობო ხელშეკრულებამდე ასე ვიცხოვრე - შიშით და ღვთის იმედად... მიუხედავად ამისა, ზოგჯერ მენატრება ის დრო, ომი, სადაც უამრავ სითბოს, სიყვარულს გავცემდით, ერთმანეთის გატანას ვახერხებდით. ღმერთო, მაპატიე, მაგრამ მენატრება ომი, იმიტომ, რომ დღევანდელი ვაიმშვიდობა იმ ომზე უარესია, დღეს ერთმანეთს ვჭამთ...
ქარხანას ისევ ვამუშავებდით. ფეხით, შემოვლითი გზით, დაბომბვებს შორის გადავრბოდი სახლიდან სახლამდე, ვეფარებოდი სახურავებს, ხეებს. ჩვენი ქარხნის ნედლეულით მომარაგებას ბატონი გენო ადამია პირადად აკონტროლებდა, ბოლო წუთებამდე არაფერი მოგვკლებია, არც თანამშრომლებს მივუტოვებივარ. როცა ერთი ცვლა მეორეს უნდა ჩაენაცვლებინა, ჩავულაგებდი სათითაოდ ყველას პურს და ფქვილს, პირჯვარს გადავწერდი და ვუშვებდი. არავინ იცოდა, მეორე დღეს თუ დაბრუნდებოდა, ბევრი შინისკენ მიმავალ გზაზე დაიღუპა.
1993 წლის 20-26 სექტემბერი
20 სექტემბრის დილას ტელეფონმა დარეკა. ჩვენი წარმოების უფროსი მირეკავდა, ქარხანაში აფხაზები შემოვიდნენო. წინ გადამიდგა ჩემი ქმარი, არ გაგიშვებო, მაშინ შტაბში ჩემს ძმასთან წასვლა გადავწყვიტეთ. როცა ტასო დავინახე, გული გამიჩერდა - თვალები ჩაწითლებული ჰქონდა, ერთიანად სისხლში იყო ამოსვრილი... არაფერი შემეკითხო, ბიჭები დამეღუპა, აქედან არ გავალ, მათთან ერთად უნდა დავიმარხოო, ესღა მითხრა... ტასომ მანქანა მიშოვა და ქმარ-შვილთან ერთად ჩემს დასთან წავედით. ახლა მე უნდა მიმეხედა დედისთვის, დისთვის, დისშვილებისთვის, ჩემი ცალთვალა მეუღლისთვის...
21 სექტემბერს დაგვირეკეს, რომ ტასო დაიღუპა. მაშინ ვჭამე პირველად ის მიწა, რომელმაც ასე გაგვამწარა. სახლში მოასვენეს ჩემი გმირი ძმა. პროზექტურაში ჩვენმა ბიძაშვილმა ვერ იცნო, ყუმბარას სახე მოეგლიჯა. დედას ვერც ვსვამდით და ვერც ფეხზე ვაყენებდით, იატაკზე იწვა და ტიროდა.
მიუხედავად უმძიმესი მდგომარეობისა, სამძიმარზე სიცოცხლის საფრთხეში ჩაგდების ფასად მოსულ ადამიანებს შორის ერთი ქალიც მოვიდა - აფხაზი ლუდა, რომელიც ძალიან უყვარდა ჩემს ძმას. შემოვიდა, ტასოს ცხედართან დაიჩოქა, ბოდიში მოუხადა და დაიტირა. ტასოს უფროსიც მოვიდა სამძიმარზე - დავალებაზე სხვას ვუშვებდი, მაგრამ არ დამანება, სამი შვილის მამა როგორ გავუშვა სიკვდილზეო...
25 სექტემბერს მივხვდით, რომ სასაფლაოზე, იქ, სადაც მამაა დაკრძალული, ტასოს ვერ ავიყვანდით, სასაფლაო უკვე მტრის ხელში იყო. ეზოში გავჭერით საფლავი და ჩვენი ხელით მივაბარეთ მიწას.
26 სექტემბერი ასე დავაღამეთ.
ტყვეობა
27 სექტემბერს ტასოს მაჯის საათს დავხედე, რომელიც მის საფლავზე მედო. დილის 6 საათი იყო. რიჟრაჟი და დიდი სატვირთო მანქანა ერთდროულად შემოვიდა ჩვენს ეზოში. რუსები, კაზაკები, სომხები... ველურების ბანდა, ჭუჭყიანები, გაბურძგნილები, ზიზღით აღსავსე, სისხლის სურვილით ტვინდაბინდულები. მივხვდი, რომ ჩვენი სიცოცხლის ბოლო წუთები დადგა... თენგოს გვარი ჰკითხეს, მან უპასუხა... მერე ეს აგრესიული მასა აგინებდა და ურტყამდა ჩემს ქმარს. მიწაზე დააგდეს და წიხლებით შედგნენ. ის ჩუმად იყო, არც კი გმინავდა. როცა კარგად გათენდა და მისი წამებით გული იჯერეს, ორმა ველურმა კონდახის ცემით წაათრია მანქანისკენ. მთლიანად სისხლით, შარდით, ფეკალიებით იყო მოსვრილი ჩემი ერთგული, ვაჟკაცი ქმარი...
ჩვენი ჯერიც დადგა. ერთი ამაზრზენი კაცი დედას მიუახლოვდა და შავი რატომ გაცვიაო, აგდებულად ჰკითხა. ავადმყოფი შვილი მომიკვდაო, უპასუხა დედამ. ყურებში ახლაც ჩამესმის მისი სიტყვები, "მამოჩკა, ჩტო ტი ბარმოჩეშ, უ ვას ბლიადინაია სემია, უ ვას გრიაზნაია სემია, ვი ვსე სრაჟალის პროტივ ნას!" მეგონა, დედას გაარტყამდა, გადავეფარე და ყელში მწვდა. ვიფიქრე, რადგან სიკვდილი მოვიდა, მეც ისე ღირსეულად უნდა დავიღუპო, როგორც ტასო-მეთქი და თამამად ვუთხარი, "მე ტასო ნაჭყებიას და ვარ, ქართველი". "ტი გრუზინკა, ბლიად?" - იყვირა, სახეში მთხლიშა და სათვალე ჩამიმტვრია. წავიქეცი, წიხლებით შემდგნენ, ტკივილისგან ხან გონებას ვკარგავდი, ხან ვბრუნდებოდი. როცა პირიდან სისხლი წამსკდა, მე და დედა მანქანაში შეგვყარეს. ჩემი მეზობლის, ბორია კაჭარავას სახლში მიმიყვანეს, იქ რაღაც შტაბივით ჰქონდათ. გამაშიშვლეს, სამზარეულოს კედელთან დამაყენეს და ჩემ ირგვლივ კედლები ავტომატის ჯერით დაცხრილეს. გული წამივიდა. მერე მოხდა ის, რისიც ყველა ქალს ეშინოდა და რაზეც ლაპარაკი ამდენ ხანს სასტიკად მრცხვენოდა, მაგრამ ახლა ვიცი, რომ უნდა ვთქვა, რომ მათი ჭეშმარიტი სახე დავანახო ყველას - ამდენი წამების შემდეგ თავი გადამპარსეს და... ხარხარებდნენ, მაგინებდნენ, მირტყამდნენ... შემდეგ, როცა იფიქრეს, რომ გამტეხეს და დამიმორჩილეს, ჩემი ახლებურად დამუშავება დაიწყეს. ჩემს ხორცს მოერივნენ, ახლა სული უნდოდათ! იქ გავიგონე მესამედ იგივე სიტყვები, რაც თავის დროზე ანიამ და ვალერამ მითხრეს, ამ ჯერზე რუსი ბლუყუნებდა იქედნეს ღიმილით, იცოდე, ეს ყველაფერი თქვენმა ქართველებმა გაგიკეთესო და მომთხოვა, მეც იგივე მეთქვა. ჩემს უარზე სახეში, მუცელში, გვერდებში მირტყამდნენ, მიყვიროდნენ, "თქვი, რომ ეს აფხაზური მიწაა!" თავს უარის ნიშნად ვაქნევდი და ისევ მირტყამდნენ. არ ვიცი, როგორ მოვახერხე, მაგრამ თავი ავწიე და ამაყად ვუთხარი, მე სოხუმის პირველი სკოლა დავამთავრე, იქ კი გვასწავლეს, რომ აფხაზეთი საქართველოა-მეთქი. ჰოდა, მაშინ ჭამე შენი მიწაო და პირი მიწით გამომივსეს, მერე საღორეში შეგვყარეს მე და დედა.
მოგვიანებით მივხვდი, ასე იმიტომ კი არ მოვიქეცი, რომ გმირი ვარ, მე სიკვდილის გარდაუვალობის დანახვამ შემმატა ძალა, უფალთან პირნათლად მისვლის სურვილმა. ჩემი სამშობლოს სიყვარული უფრო მეტი იყო, ვიდრე ამ კაცუნების ჩვენდამი ზიზღი.
ორი დღე საღორეში ვიყავით. მერე ბრეზენტით დახურულ სატვირთოში ჩაგვყარეს და ჩვენსავით ნაცემ, შეურაცხყოფილ, ცხოვრებადამსხვრეულ ქართველ ქალებთან და ბავშვებთან ერთად, რომელთაგანაც ბევრი დედების თვალწინ დახვრიტეს, სადღაც წაგვიყვანეს. დღემდე არ ვიცი, სად გავატარე შემდეგი ერთი ჯოჯოხეთური თვე.
ვაკუუმი
როცა მანქანას ბრეზენტი გადახადეს და გადმოსვლა გვიბრძანეს, გარემო არ მეცნო. ბნელ სარდაფში ჩაგვყარეს. იქ სხვებიც დაგვხვდნენ. გვითხრეს, რომ ისინი ქალებს ჯერ აუპატიურებდნენ, შემდეგ კი ხვრეტდნენ. რაკი სიკვდილის გარდუვალობას შევეგუე, ჩემთვის სულერთი უნდა ყოფილიყო, სად ვიყავი, მაგრამ ქვედა საცვლის გარეშე დარჩენილს, შიშველ ტანზე ბუშლატშემოხვეულს, თავგადაპარსულს და ჭრილობებით, ჩაქცევებით სავსეს, მაინც მაწუხებდა აუტანელი სუნი - ჩვენივე განავლის, შარდის, ჩვენივე ოფლისა და სისხლის მყრალი სუნი, რომელიც კუნაპეტ სიბნელეს, სარდაფის ნესტს და შიშს შერეოდა. სინათლე, რომელიც ფარნიან კაცებს შემოჰქონდათ სარდაფში, ვინმეს სიკვდილს ნიშნავდა. ველოდებოდით. ეს იმდენად რთული მოლოდინი იყო, როცა რომელიმე მათგანი შემოდიოდა, მერჩივნა, ავმდგარიყავი და ნებით გავყოლოდი, მაგრამ დედა მეცოდებოდა.
ერთ დღეს სარდაფში ვოვა აკრბა შემოვიდა. ეს კაცი მშვიდობის დროს სოხუმის პოლიციის უფროსი იყო. მე და მისი ცოლი ვმეგობრობდით. ისინი სკოლასთან ახლოს ცხოვრობდნენ, მათ ოჯახში ავადმყოფი ბავშვი იზრდებოდა. საოცრად მეცოდებოდა, ამიტომ ყოველდღე, როცა დედა რამე ნუგბარს გამატანდა სკოლაში, მათთან შევირბენდი, რომ იმ ბავშვისთვის მიმეცა. ეს ამ ოჯახს არაფერში სჭირდებოდა, მაგრამ ჩემს ბავშვურ თანაგრძნობას დიდსულოვნად იღებდნენ. მოკლედ, ვოვა აკრბამ ჩამოუარა ტყვეებს. არ გამოვეცნაურე... მაგრამ ჩემთან შედგა, თავი კონდახით ამიწია, ფარანი სახეში მომანათა და გაშრა: "მარინა, ეტო ტი?" "და ნო ია უჟე დრუგაია მარინა, ნე ტა კავო ტი ზნალ". ეს რომ ვუთხარი, გავიდა. მას მერე აღარ მინახავს, ჩვენი ტყვეობა კი უსაშველოდ გაიწელა. თუმცა რაღაც მაინც შეიცვალა, ვიღაც აფხაზმა შედედებული რძე მოგვიტანა მე და დედას, მერე წყალი... დანარჩენი ძველებურად გაგრძელდა.. შემოვიდოდა სომხურ-რუსული, სომხურ-აფხაზური ან კაზაკური წყვილი, აარჩევდა ქალებს და ბავშვებს და გაჰყავდათ. უკან აღარავინ ბრუნდებოდა, მე და დედას კი არავინ გვეკარებოდა...
ისევ არ ვიცი, დილას თუ შუაღამისას, ჩემთან ვინმე დაურ ოჩამჩირსკი მოვიდა.. დაიხარა და ჩუმად მითხრა, "ნიკამუ ნე გავარი, ია ოტ ვოვი აკრბა". მაშინღა მივხვდი, რომ ამ ხნის მანძილზე ვოვა გვიცავდა. მერე მთხოვა, ჩემი ოჯახის წევრების სავარაუდო კოორდინატები მეთქვა. ვუთხარი, რაც ვიცოდი, თუმცა დარწმუნებული ვიყავი, რომ აღარავინ მყავდა.
ერთ დღეს მე და დედას ზურგზე ნომრები ჩამოგვკიდეს და სარდაფიდან ეზოში ამოგვიყვანეს. სად მივდივართ. დასახვრეტად?! იქნებ კარგიც არის, ვიცი, რომ ჩემს ბიჭებთან, ჩემს ტასოსთან, შვილებთან, ქმართან, უფალთან მივალ. თუმცა მშვიდობის გამზირზე, მერიის შენობის წინ, საათთან მიგვიყვანეს, ერთმანეთთან ზურგებით დაგვაყენეს და გვიბრძანეს, არ გაინძრეთო. და როცა უცებ ჩვენკენ მომავალი ჩემი დაჩაჩანაკებული ახალგაზრდა ქმარი დავინახე, მგონი, პირველად დავკარგე ფიქრის უნარი. ღმერთო, როგორი ბედნიერება იყო მისი დანახვა! ცოტა ხანში კი თითქოს ცა გაიხსნა, ჩემი ქალ-ვაჟიც გამოჩნდა... მერე თანდათან სხვებიც შეგვემატნენ. ცოტა ხანში ავტობუსები მოგვადგნენ და დანომრილი ტყვეები შიგ შეგვყარეს.
მალე ჩვენი ავტობუსების კოლონა გადაბუგულ გალს მიადგა. აფხაზები გვაცილებდნენ. განსაკუთრებული აქტიურობით აფხაზი ქალები გამოირჩეოდნენ, ხტოდნენ და შეურაცხმყოფელ სიტყვებს მოგვკიოდნენ. მერე ქალების ერთმა მოზრდილმა ჯგუფმა კაბები წამოიხადა, უკანალები მოიშიშვლეს და ჩვენკენ მოაშვირეს... აი, ასე გამოგვაცილეს.
ენგურამდე ბლოკ-პოსტები უნდა გაგვევლო აფხაზების და რუსების, რომ ქართველებამდე მივსულიყავით. აფხაზებმა გვცემეს, რუსებმა გვაგინეს, ქართველებთან კი ჩავიმუხლეთ და პირდაპირ მიწაზე გავწექით... მოვდიოდი და თან გმირი აქვსენტი ნაჭყებიას დედა მომყავდა. ტასოს გარეშე შევძელი და ჩემი ოჯახი ისევ შევკარი.
თენგიზ ჩარგეიშვილი
როგორც კი სამშვიდობოს დავიგულეთ თავი, თენგოს ვუთხარი, რომ მისთვის აუცილებლად უნდა მეთქვა რაღაც... აღიარება მინდოდა, პატიების თხოვნა ჩემი შერცხვენისთვის. თენგომ პირზე ამაფარა ხელი და მითხრა, ყველაფერი ვიცი და ამაზე ლაპარაკს საჭიროდ არ ვთვლი, ჩვენ შორის არაფერი, სრულიად არაფერი შეცვლილაო. ეს მაშინ შეიძლებოდა ცარიელ სიტყვებად ჩამეთვალა, მაგრამ შემდეგ, როცა ბევრი დევნილი ოჯახი სწორედ ამ მიზეზით დაინგრა, ჩვენს თანაცხოვრებას უფრო ფხიზლად დავაკვირდი და მივხვდი, ჩემმა ქმარმა იმითაც აჯობა მტერს, რომ ჩვენი ცხოვრების ამ საზარელ ეპიზოდზე მაღლა დადგა, ბოლომდე, გარდაცვალებამდე დევნილობაში.
თბილისი
თბილისში მშივრები, ბინძურები ჩამოვედით. მიუხედავად იმისა, რომ აქ ნათესავები მყავდა, ვერაფრით ვაიძულე თავი, მათ კარს მივდგომოდი. არ მინდოდა, ასეთები ვენახეთ, ამიტომ იმის იმედად, რომ სოციალური სამსახური კუთხეს გამოგვიძებნიდა, სადგურში დავიდეთ "ბინა". ბავშვებს ფანჯრის რაფებზე ეძინათ, მე და დედა სკამებზე ვთვლემდით, მაგრამ სკამიც და ფანჯრის რაფაც ფუფუნება იყო, ამიტომ თენგო თავის ტურტლიან ფარაჯას გაიხდიდა, ნაფურთხებ, საძაგელ იატაკზე დააფენდა და ორი-სამი საათით მიწვებოდა, ჩვენი პატრონი კი არ ჩანდა. შებინდებულზე, დეზერტირების დაცლილი ბაზრისკენ მივდიოდი და გადაყრილ ვაშლებს, ბოსტნეულს ვაგროვებდი. ამით გავიტანეთ თავი მთელ კვირას... მერე თავს ვაიძულე და ჩვენი ოჯახის დიდი ხნის მეგობართან წავედი. სიხარულით ჩამიკრა გულში. მახსოვს, ვიხვეწებოდი, არ მომეკარო, ბინძური ვარ-მეთქი... ტკივილით, მაგრამ სიამაყით მახსენდება ჩემს დანახვაზე მისი მწუხარებით არეული სახე. ჯერ ფული მომცა, მერე - ჭერი... როგორც კი გონზე მოვედით, ჩვენი მეგობარი მე და თენგოს სამსახურის მოძებნაშიც დაგვეხმარა. ჩვენი მშრომელი ოჯახი მალე დადგა ფეხზე, ბავშვებმა განათლება მიიღეს, დაოჯახდნენ.
აფხაზეთის იუსტიციის დეპარტამენტი
აქ მუშაობა ჩემთვის ოცნებასავით იყო, რადგან შემეძლო ის საქმე მეკეთებინა, რაც ჩემი ვალია - აფხაზეთისა და სამაჩაბლოს გმირი მებრძოლების სიების დაზუსტება, მათი ისტორიების შეგროვება და შთამომავლობისთვის შენახვა, გმირების დედებთან შეხვედრა, ამ ისტორიების ჩვენი ჯარისკაცებისთვის გაცნობა-გაზიარება. წიგნიც გამოვეცი ჩვენი გმირების შესახებ, მაგრამ აფხაზეთის იუსტიციის დეპარტამენტმა იუკადრისა შავოსანი დედების ხშირი ვიზიტები ჩვენს შენობაში და ეს საქმიანობა ამიკრძალა. სამსახურიდან წამოვედი. დღემდე მთხოვენ დაბრუნებას, მაგრამ თუ იმის გაკეთების ნებას არ მომცემენ, რასაც ვაკეთებდი, რატომ უნდა დავბრუნდე ოკუპირებული ტერიტორიის მთავრობაში, ხელფასის ასაღებად? ჩემი მიზანი იმ აფხაზეთში დაბრუნებაა, რომლის სახეც ახლა ჩემთვის უპატრონოდ, უქართველებოდ დარჩენილი ის შენობებია, რომლებსაც ოკუპანტები აზიარებენ სოციალურ ქსელებში.
დეა ცუცქირიძე