"გეგას ამბის შემდეგ შემოქმედებით მუშაობაზე ლაპარაკი ზედმეტი იყო..."
ცნობილი კინორეჟისორი მიხეილ (მიშა) კობახიძე ავადმყოფობის შედეგად 80 წლის ასაკში გარდაიცვალა. კობახიძე 1939 წლის 5 აპრილს, თბილისში დაიბადა. 1965 წელს დაამთავრა მოსკოვის საკავშირო სახელმწიფო კინემატოგრაფიის ინსტიტუტის კინოსარეჟისორო ფაკულტეტი.
ფილმების გადაღება დაიწყო სტუდენტური პერიოდიდან. 1964 წელს გადაღებულმა სადიპლომო ფილმმა "ქორწილი" სამი პრიზი მიიღო ობერჰაუზენის მოკლემეტრაჟიანი ფილმების საერთაშორისო ფესტივალზე. 1967 წელს კობახიძემ გადაიღო ფილმი "ქოლგა", რომელმაც პოლონეთში, კრაკოვის საერთაშორისო კინოფესტივალზე მთავარი პრიზი და "ფიპრესის" პრიზი მოიპოვა. 1969 წელს რეჟისორმა გადაიღო მოკლემეტრაჟიანი ფილმი "მუსიკოსები", რომლის გამოც მას საბჭოთა ცენზურასთან პრობლემები დაეწყო და დამოუკიდებლად ფილმების გადაღება აეკრძალა. 1996 წლიდან ცხოვრობდა პარიზში, საფრანგეთში. 1996 წელს ვენეციის კინოფესტივალზე მოეწყო მისი ფილმების რეტროსპექტივა.
მიხეილ კობახიძე იყო მსახიობ გეგა კობახიძის მამა, "თვითმფრინავის ბიჭების" საქმის მონაწილის, რომელსაც 1984 წელს ამ საქმის გამო მაშინდელი სასჯელის უმაღლესი ზომა, დახვრეტა მიესაჯა. მისი ფილმები საბჭოთა ესთეტიკის, იდეოლოგიის ჩარჩოებში არ თავსდებოდა, თუმცა მათ უმალ მოიხვეჭეს პოპულარობა როგორც ქვეყნის გარეთ, ისე შიგნით. მისი გმირები სულ გზაში არიან, რაღაცისკენ მიისწრაფვიან, ოცნებობენ, საბოლოოდ კი, ეს არის გზა საკუთარი თავისკენ, საკუთარი მე-ს შეცნობისკენ.
გთავაზობთ ინტერვიუს ფრაგმენტებს გაზეთ "ყველა სიახლის" არქივიდან, რომელიც 2012 წელს არის ჩაწერილი:
- ერთმა ქართველმა კინორეჟისორმა განაცხადა: არ არსებობს ქართული, ფრანგული, რუსული კინო. არის ცუდი და კარგი ფილმებიო. ეთანხმებით ამ აზრს?
- დიახ. მე ვარ ქართველი, და ვარ კინორეჟისორი. რასაკვირველია, ნაციონალური, ეროვნული ფერი და თვისებები ადამიანს, ხელოვნებას დაჰყვება. კინემატოგრაფში ეს შეიძლება წინა პლანზე იყოს წამოწეული, შეიძლება, პირობითი, ეროვნულ საზღვრებს გაცილებული გარემო შექმნა.
- თქვენს ფილმებში ბევრი სიმბოლოა. ხშირად კამათობენ, რისი სიმბოლოა ქოლგა ფილმში "ქოლგა".
- არჩევანი დიდია. ქოლგა იმის სიმბოლოა, რაც კონკრეტულ მაყურებელს წარმოუდგენია. ეს ფილმი მაყურებელს ფიქრის საშუალებას აძლევს, მზა რეცეპტს არ სთავაზობს და თითოეული იმ ფილმს ნახულობს, რომელსაც საკუთარ ცნობიერებაში ქმნის.
- 1990-იან წლებში, ერთი პოლიტიკური სისტემიდან მეორეზე გადასვლისას ქართული კინოს განვითარების ვექტორი შეიცვალა, ეკრანზე ადრე აკრძალული თემები გაბატონდა: ნარკომანია, ქუჩის ცხოვრება, პროსტიტუცია...
- საბჭოთა სინამდვილეში ხელოვნებისადმი მკაცრი მიდგომა იყო, აქედან გამომდინარე, ბევრი რამ - აკრძალული. ამიტომ ხელოვანი, რეჟისორი ცდილობდა, ამ დაშვებულის, შემოსაზღვრული წრის ფარგლებში ეთქვა სათქმელი, ეპოვა საინტერესო იდეა და მისი გადაწყვეტის გზა. ცხოვრების მხოლოდ ბნელი მხარის ჩვენებით, ვფიქრობ, შემოქმედი მიზანს ბოლომდე ვერ აღწევს, რადგან ხელოვნება მაინც სინათლისკენ, სიხარულისკენ მისწრაფებაა, ადამიანებისთვის ბედნიერების მინიჭება. საბჭოთა პერიოდში იქმნებოდა კარგი ფილმები, არანაკლები, ვიდრე ევროპაში.
- რატომ აკრძალეს თქვენი პირველი სადიპლომო ფილმის ჩვენება?
- ეს ფილმი საერთოდ განადგურდა, აღარ არსებობს. იქ ნაჩვენები იყო პატარა ქალაქის ცხოვრება, სადაც ყველა ყველას იცნობს, ესალმება. უეცრად, ქუჩაში მიმავალ ხალხს ზეციდან ეკითხებიან: ხალხო, როგორა ხართ? რაზეც ადამიანები პასუხობდნენ: "ვართ, რა!" ამაზე ზემდგომი ორგანოებიდან მითხრეს: შენ რისი თქმა გინდა, რომ საბჭოთა ადამიანები ცუდად არიანო?
- როგორ გაჩნდა ფილმ "ქორწილის" გადაღების იდეა?
- "ქორწილის" იდეა სწორედ ამ ფილმის აკრძალვის შემდეგ გაჩნდა. სცენარი იქვე, კინოსტუდიაში დავწერე, ფურცლის ნაგლეჯზე; ანუ მე, მთავარი გმირივით, ვაწყობ გეგმებს, რაღაცაზე ვოცნებობ, რეალობა კი სულ სხვაა - მკაცრი. 
"ქორწილის" სცენარზე მუშაობისას მსურდა გადამეღო ფილმი, რომელიც ყველასთვის მისაღები იქნებოდა, დიპლომს მომცემდნენ, მერე კი, რასაც მოვისურვებდი, გავაკეთებდი. ფილმის სცენარი კაკო ძიძიგურს მივუტანე, რომელიც იმხანად ტელევიზიის ხელმძღვანელი იყო. მითხრა: შვილო, რა სცენარია ეს, ნორმალურად მაინც დაგეწერაო! შენს მშობლებს დიდ პატივს ვცემ, ჩემს მედეას ძალიან უყვარხარ, შეძლებისდაგვარად დაგეხმარებიო. 3000 მანეთი გამოგვიყო, გადაღებებისთვის საკუთარ მანქანას გვათხოვებდა ხოლმე.
- როგორ შეარჩიეთ გოგი ქავთარაძე მთავარ როლზე?
- იმხანად გოგი ქავთარაძეს სცენაზე რამდენიმე როლი ჰქონდა ნათამაშები, ქუჩაში შევამჩნიე, მივხვდი, რომ ეს სწორედ ის ტიპი იყო, რასაც ვეძებდი... მსახიობის შერჩევას უდიდესი მნიშვნელობა აქვს, მით უმეტეს ისეთ ფილმში, როგორიც არის "ქორწილი".
- თქვენი ფილმები შავ-თეთრია, მასში არც დიალოგია. ამის გამო სირთულეები არ გხვდებათ?
- ევროპაში ძალზე რთულია, მიიღო დაფინანსება შავ-თეთრი ფილმისთვის, ტელევიზიას გაგონებაც არ უნდა ასეთი ფილმის, მით უმეტეს, თუ მასში დიალოგი არ არის, მაგრამ, ბოლო ხანს ის კომერციულიც გახდა, განსაკუთრებით მას შემდეგ, რაც 2012 წლის ოსკარი მიიღო შავ-თეთრმა უხმო ფილმმა "არტისტი". ფერი მაყურებელზე ძლიერ გავლენას ახდენს, რეალობას ბადებს, შავ-თეთრი კი პირობითია, მასში გამოსახულება მკვეთრად კონცენტრირებულია, რაც აუცილებელია იდეის, ჩანაფიქრის გამოსახატავად.
- თქვენი ფილმების მუსიკალური გამფორმებელიც ხართ.
- მე არ ვიღებ სიუჟეტებს, არ მიყვარს რეალიზმი ხელოვნებაში. ჩემთვის უდიდესი მნიშვნელობა აქვს მუსიკას. ფილმის მონტაჟისას უნდა შეგეძლოს თითოეულ ეპიზოდს უდირიჟორო, ყველა კადრს თავისი განვითარება, კულმინაცია აქვს, რომელიც შემდეგ სხვა კადრში გადადის და ეს სულ აღმავალი გზით უნდა ვითარდებოდეს.
- რატომ აგეკრძალათ 1969 წლიდან ფილმის დამოუკიდებლად გადაღება?
- მეუბნებოდნენ, რომ ასეთი ფილმები საბჭოთა ადამიანს არ სჭირდება, დასავლეთისადმი ბრმა მიმბაძველობაა. საქართველოდან მოსკოვში იგზავნებოდა წერილები, რომ მე არ ვიღებ ფილმს სცენარის მიხედვით, არავითარ ანგარიშს არ ვუწევ კინოსტუდიას... 
ბოლოს მიაღწიეს იმას, რომ ფილმი "ჰოპლა" აკრძალეს, ის ოთხი ნოველისგან შედგებოდა, "მუსიკოსები" ბოლო ნოველა იყო. ასე წავედი კინოდან დროებით.
- 1981 წელს ედუარდ შევარდნაძემ დაგრთოთ ფილმის გადაღების უფლება?
- დიახ, ჩვენი შეხვედრისას შევარდნაძემ (მაშინ ცენტრალური კომიტეტის პირველმა მდივანმა) მითხრა: "შეგიძლია გადაიღო, რაც გინდა".
- ორიოდე წლის შემდეგ ამას "თვითმფრინავის საქმე", თქვენი უდიდესი ტრაგედია მოჰყვა...
- დიახ, და ცხადია, გეგას ამბის შემდეგ შემოქმედებით მუშაობაზე ლაპარაკი ზედმეტი იყო.
- რატომ იყო ამ ახალგაზრდების, მათ შორის თქვენი ვაჟის, გეგა კობახიძის სასჯელი ასე მკაცრი? იმდროინდელ საბჭოთა კავშირში ამგვარი შემთხვევებისას სასჯელის უმაღლეს ზომას აღარ უსჯიდნენ.
- ძალზე განრისხდა ხელისუფლება: "როგორ ბედავ და ჩვენი ქვეყნიდან გარბიხარ, თან, ვისთან: ჩვენს მტერთან!" ამიტომაც იყო განაჩენი ასე სასტიკი.
- რით ახსნით, რომ ეს ნაბიჯი იმდროინდელი თბილისის ელიტური ოჯახის შვილებმა გადადგეს?
- აუტანელი იყო ყოფა სიცრუის, საყოველთაო მორჩილების ატმოსფეროში. ისიც ლოგიკური იყო, რომ ეს ნაბიჯი სწორედ ახალგაზრდებმა გადადგეს.
- იმხანად თქვენი ოჯახის შესახებ თბილისში ათასგვარი მითქმა-მოთქმა იყო: რომ შვილები სკოლაში არ დაგყავდათ, სხვებისგან განსხვავებული ცხოვრების წესი გქონდათ.
- რეალობა ამგვარი იყო: ჩემი გოგონები სკოლაში არ დადიოდნენ, ეს ერთგვარი პროტესტი იყო განათლების სისტემის, იდეოლოგიაზე დაფუძნებული სკოლის მიმართ. მიმაჩნდა, რომ ოჯახში უკეთეს განათლებას მივცემდით, სხვადასხვა საგნებში მე და ჩემი მეუღლე ვამეცადინებდით...
- დღეს თქვენი არაერთი კოლეგა აქტიურად არის ჩართული პოლიტიკაში. როგორია თქვენი პოზიცია ქვეყანაში მიმდინარე პროცესების მიმართ?
- პოლიტიკაში არ ვერევი, თუმცა, როგორც მოქალაქეს, მინდა, ქვეყანა წარმატებული იყოს, უკეთესი მომავალი ჰქონდეს, ხალხს სულის მოთქმის საშუალება მიეცეს. დღეს ადამიანებს უჭირთ...
ნინო კვიტაშვილი
"ყველა სიახლე"