გოგირდის დიოქსიდი - SO2

უფერო აირი, რომელიც ჰაერში არსებულ ნივთიერებებთან ურთიერთქმედებს და მეორად მყარ ნაწილაკებს წარმოქმნის.

რა იწვევს - მთავარი წყარო - თბოელექტრო სადგურების მიერ წიაღისეული საწვავის (ქვანახშირი, მაზუთი და ა.შ.) წვა. ასევე, ნავთობგადამამუშავებელი ქარხნები, გოგირდმჟავას წარმოება, გოგირდის შემცველი მადნების დნობა და ლოკომოტივებში, გემებისა და ავტომობილებში მაღალი გოგირდის შემცველობის საწვავის წვა.

რას იწვევს? თვალების გაღიზიანება, ცრემლიანობის მომატება, სიმძიმის შეგრძნება გულმკერდის არეში, სუნთქვის გახშირება, სასუნთქის სისტემის დაზიანება.

კახა არცივაძე: „ჰაერის დაბინძურება შეიძლება ორ ნაწილად გავყოთ - გარე და შიდა. შიდაა, როდესაც შენობების შიდა დაბინძურება გავლენას ახდენს ატმოსფეროზე. მცირე კონცენტრაციებიც კი ამ დახშულ სივრცეში სერიოზულ ნეგატიურ ეფექტს იწვევს. მაგალითად, გოგირდის ნაერთებს თუ ავიღებთ, თუ 24 საათის განმავლობაში 20 მიკროგრამი/კუბურ მეტრზე ადამიანის ორგანიზმისთვის საშიში მაჩვენებელია, დახშულ სივრცეში ეს კონცენტრაცია შეიძლება, 500 მიკროგრამს შეადგენდეს. ამ შემთხვევაში, 24 საათის განმავლობაში ადამიანი ისეთ გარემოში რომ იყოს, სადაც 20 მიკროგრამია, არაფერი მოუვა, მაგრამ შენობაში, დახურულ სივრცეში, საწარმოში 500 მიკროგრამის კონცენტრაციის პირობებში 10 წუთი რომ დაჰყოს, ეს სერიოზულ ზეგავლენას მოახდენს მის ჯანმრთელობაზე, შეიძლება, ძალიან ძლიერი დაზიანება და გარდაცვალებაც კი გამოიწვიოს“.

ნახშირჟანგი - CO

უფერო და უსუნო აირი

რა იწვევს - უმთავრესი წყარო - ავტომობილების გამონაბოლქვი, ასევე, შინამეურნეობაში გათბობის, საკვების მომზადებისა და თბილი წყლისთვის შეშისა და ბუნებრივი აირის მოხმარება.

რას იწვევს - თავის ტკივილი, მენტალური ცნობიერების დაქვეითება, გულის შეტევა, გულსისხლძარღვთა დაავადებები, ნაყოფის განვითარების შეფერხება, ხოლო ძალიან მაღალი კონცენტრაციის შემთხვევაში სიკვდილი.

გიორგი ცინცაძე: „საავტომობილო გამონაბოლქვთან ასოცირებული ნახშირჟანგი თბილისში მუდმივად არ სცილდება ხოლმე ზღვრულ დასაშვებ ნორმას, თუმცა, თუ ინტენსიური საავტომობილო მოძრაობაა, ასევე, თუ მშრალი ამინდია და არ ხდება განიავება, შეიძლება, ნახშირჟანგმა ძალიან მოიმატოს. მთავარი რისკებია ცენტრალური ნერვული სისტემის დაავადებები, შეიძლება, იყოს კოგნიტური დაქვეითება, თავის ტკივილები, გულსისხლძარღვთა დაავადებები“.

აზოტის დიოქსიდი - NO2

მოწითალო-ყავისფერი, მაღალი რეაქციის უნარის მქონე აირი

რა იწვევს - აზოტის ორჟანგი საწვავის წვის შედეგად წარმოიქნება. უმთავრესი წყარო - ავტომობილების გამონაბოლქვი. ასევე, მრეწველობის სექტორი და შინამეურნეობებში მოხმარებული საწვავი.

რას იწვევს - რესპირატორული ინფექციებისადმი მაღალი მგრძნობელობა, სასუნთქი სისტემის გაღიზიანება და რესპირატორული სიმპტომები (მაგ. ხველა, ტკივილი გულმკერდის არეში, სუნთქვის გაძნელება).

გიორგი ცინცაძე: „აზოტის დიოქსიდი განსაკუთრებით სახიფათოა ქალებისთვის, იწვევს ჰორმონალურ დარღვევას, ზრდის კიბოს და უნაყოფობის რისკს. თბილისშიც სადგურებში მინახავს, რომ ხშირად მომატებულია, ზღვრული მაჩვენებელი 200 მიკროგრამია კუბურ მეტრზე, ხშირად სწორედ ამ მაჩვენებელს უახლოვდება ხოლმე“.

ტყვია - Pb

რბილი და ძლიერი პლასტიკური მძიმე ლითონი, დედამიწის ქერქში მცირე რაოდენობით ბუნებრივად არსებული ელემენტი

რა იწვევს - მთავარი წყარო - წიაღისეული საწვავის გამოყენება, წარსულში ტყვიაშემცველი ბენზინის გამოყენება, ზოგიერთი სახის სამრეწველო ობიექტები, ტყვიაშემცველი საღებავების გამოყენება. ტყვია და ტყვიის ნაერთები გვხვდება: საღებავებში, კერამიკაში, მილებსა და სანტექნიკის მასალებში, სარჩილებში, ბენზინში, ელემენტებში, საბრძოლო მასალასა და კოსმეტიკაში.

რას იწვევს - დამაზიანებელია თითქმის ყველა ორგანოსა და სისტემისთვის. სისხლში ტყვიის დაბალმა შემცველობამაც კი შეიძლება გამოიწვიოს ბავშვებში: ქცევის და სწავლის პრობლემები; დაბალი IQ და ჰიპერაქტიურობა; ზრდის შეფერხება; სმენის პრობლემები; ანემია. საშიშია ორსულებისთვს, ტყვია შეიძლება, ნაყოფზეც გადავიდეს და ბავშვი დაიბადოს ნაადრევად ან ძალიან მცირე წონის.

გიორგი ცინცაძე: „ტყვიას შეიცავს ბენზინი, განსაკუთრებით, ცუდი ხარისხის. თუ ის ერთხელ მოხვდა ორგანიზმში, ორგანიზმი მას ვეღარ გამოჰყოფს. როგორც წესი, ტყვიის შემცველობაზე ერთჯერადად აკეთებენ ხოლმე კვლევებს, ბავშვს შეიძლება, პირდაპირ ანალიზი აუღო და ნახო, არის თუ არა ტყვია მის ორგანიზმში“.

კახა არცივაძე: „პირადად ჩემი მოსაზრებით, და როგორც მსოფლიო პრაქტიკა აჩვენებს, ტყვიით დაბინძურების ძირითადი ფაქტორი ტყვიისშემცველი საწვავი, ბენზინია, რომელიც ტყვიით იყო გამდიდრებული და რომელიც ძალიან დიდი ხნის განმავლობაში გამოიყენებოდა ჩვენს ქვეყანაში. სხვა ქვეყნების სტატისტიკით, სისხლში ტყვიის კონცენტრაციის ნორმაზე დაბრუნებას 15-დან 25 წლამდე სჭირდება, მას შემდგომ, რაც ბენზინში ტყვიის გამოყენება მთლიანად შეზღუდული იქნება და სხვა წყაროებიდანაც არ მოხდება ტყვიის გამოფრქვევა ატმოსფეროში. რაც შეეხება სხვა წყაროებს, ჩვენს ქვეყანაში ჯერჯერობით ასეთი დამბინძურებლები შეიძლება კიდევ იყოს, მაგალითად, ძველი საღებავები, სადაც გამოიყენებოდა ტყვია, იყო სამშენებლო მასალები და კვების პროდუქტები, სადაც ტყვიის შემცველობა მაღალია“.

ბენზოლი - C6h6

უფერო, ტკბილი სუნის მქონე, აქროლადი და ადვილად აალებადი სითხე

რა იწვევს - ბენზოლი ჰაერში გამოიყოფა ქვანახშირის და ნავთობპროდუქტების წვის, ავტოგასამართი სადგურებისა და საავტომობილო გამონაბოლქვის შედეგად.

რას იწვევს - ადამიანებში ბენზოლის მწვავე (მოკლევადიანმა) შესუნთქვამ შეიძლება გამოიწვიოს თავბრუსხვევები, თავის ტკივილები, თვალის, კანის და რესპირატორული ტრაქტის გაღიზიანება, მაღალი კონცენტრაციით შესუნთქვამ - გონების დაკარგვა. ქრონიკულმა (გრძელვადიანმა) შესუნთქვამ შეიძლება გამოიწვიოს სისხლში სხვადასხვა დარღვევა, მათ შორის სისხლის წითელი უჯრედების - ერითროციტების შემცირება და აპლასტიკური ანემია.

გიორგი ცინცაძე: „ბევრი ბენზოლის შესუნთქვამ შეიძლება, ადამიანის მოწამვლა ძალიან სწრაფად გამოიწვიოს; გრძელვადიან შემთხვევაში, გვხვდება გულსისხლძარღვთა დაავადებები, ანემია და სხვა სერიოზული პრობლემები“.

ჰაერის დაბინძურება თბილისში

გვკლავს თუ არა ჩვენი ქალაქი? გიორგი ჯაფარიძის თქმით, ამ კითხვაზე პასუხს სტატისტიკური მონაცემები იძლევა.

გიორგი ჯაფარიძე: „საქსტატის“ 2015-2019 წლის ოფიციალური მონაცემებით, ჰაერის დაბინძურებით ბოლო 5 წელიწადში საქართველოში 14 000-მდე ადამიანი დაიღუპა, სიმსივნით 36 000-მდე ადამიანი გარდაიცვალა, სასუნთქი სისტემის დაავადებით კი - 101 000 ადამიანი. 14 000 ადამიანის დაღუპვა პირდაპირ კავშირშია ჰაერის დაბინძურებასთან. რა თქმა უნდა, სიმსივნის ყველა გამომწვევ მიზეზს ვერ დავაბრალებთ ჰაერს, მაგრამ მისი ერთ-ერთი გამომწვევი მიზეზი ჰაერი, PM მყარი ნაწილაკებით დაბინძურებაა. პლუს, ბავშვებში სიმსივნის მიმართვიანობა 6-ჯერ გაიზარდა წინა წლებთან შედარებით - ეს მონაცემები ყოველწლიურად მზარდია“.

რამდენადაა საქართველოს დედაქალაქის ატმოსფერული ჰაერი დაბინძურებული და კონკრეტულად, რა იწვევს ამას? ექსპერტები kvirispalitra.ge-ს პასუხობენ, რომ დაბინძურება სხვადასხვა ქუჩაზე და სხვადასხვა დროს სხვადასხვაგვარია. და მაინც, იმ ქუჩების სია, რომელიც ყველაზე ხშირადაა დაბინძურებული, უმთავრეს მიზეზზე - საავტომობილო გამონაბოლქვზე მიგვითითებს. მიუხედავად იმისა, რომ თბილისში დიდი ქარხნები არ ფუნქციონირებს, ამას ემატება მცირე საწარმოების გამონაბოლქვი, მშენებლობების მტვერი, ძველი თაობის ღუმელები და წერტილოვანი დაბინძურებები. თუმცა, ყურადღების მიღმა არ უნდა დაგვრჩეს თბილისის გეოგრაფიული მახასიათებლები, რაც ჰაერის დაბინძურებას ხელს უწყობს.

თბილისის ძირითად დამბინძურებლებად, უპირველეს ყოვლისა, მტვრის მყარი ნაწილაკები (PM) ითვლება, რომელთა კონცენტრაციაც ხშირად სცილდება ზღვრულ დასაშვებ ნორმას. დაბინძურებული ტერიტორიები, როგორც სპეციალისტები მიუთითებენ, არის, მაგალითად: გმირთა მოედნის მიმდებარე ტერიტორია, წერეთლის გამზირი, დიდუბე, აღმაშენებლის გამზირი, და ა.შ. გარეუბნებში, სადაც ავტომმობილების რაოდენობა ნაკლებია, შესაბამისად, დაბინძურების პრობლემაც ნაკლებად დგას.

ნოე მეგრელიშვილი: „PM10-ს მაჩვენებელი უმსხვილეს ქალაქებში, მათ შორის თბილისში პრობლემურია. წერეთლის გამზირზე ყველაზე მაღალი მაჩვენებელია, რაც ლოგიკურია, რადგან სადგურთან ახლოს ე.წ. ელიავას ბაზრობა მდებარეობს, სადაც საშენი მასალების დასაწყობება, მიღება, დამუშავება პრაქტიკულად უკონტროლოდ ხდება. აზოტის ორჟანგი წვის პროდუქტია და უმსხვილეს ქალაქებშია პრობლემური, პირდაპირ კავშირშია ავტოტრანსპორტის რაოდენობასთან და ავტოპარკის ხარისხთან. ამ კუთხით რუსთაველის გამზირი ერთ-ერთ ყველაზე დაბინძურებულია, ასევე, მელიქიშვილის გამზირი, ქეთევან წამებულის გამზირი, წერეთლის გამზირი, პეკინი, ცოტნე დადიანის გამზირი, მაღალი მაჩვენებლებია ნაძალადავშიც და აბაშიძის ქუჩაზე“.

ურბანული პროცესები

• საავტომობილო გამონაბოლქვი
საავტომობილო გამონაბოლქვის შემთხვევაში ძირითადად გამოიყოფა ორგანული ნივთიერებები და არასრული წვის პროდუქტები, რომლითაც ტრანსპორტი ჰაერს აბინძურებს. თუ სატრანსპორტო საშუალება გაუმართავია, ეს ვითარებას კიდევ უფრო ამძიმებს.

გიორგი ჯაფარიძე: “2016 წელს თბილისში 180 000 ავტომობილი დადიოდა, 2020 წელს, ანუ დღეს მათი რაოდენობა 600 000-მდე გაიზარდა. ჩვენს ქალაქში ჰაერის დაბინძურების პრობლემა ძირითადად გაუმართავი ავტომობილებისგან მოდის, იმ მანქანების 90%, რაც საქართველოში მოძრაობს, 10 წელზე ან უფრო ძველია. უმეტეს ავტომობილებს კატალიზატორი არ უყენიათ, და ეს ყველაფერი მოქმედებს იმაზე, რა შედეგსაც ვხედავთ“.

გიორგი ცინცაძე: „ჰაერის დაბინძურების სადგურების გრაფიკზეც ძალიან ადვილი დასანახია, რომ თბილისში ჰაერის დაბინძურების ძირითადი წყარო საავტომობილო გამონაბოლქვია, რადგან მონაცემები დღის განმავლობაში ავტომობილების მოძრაობის ინტენსივობის გრაფიკთანაა ასოცირებული - დაბინძურება იმ მომენტებში იმატებს, როცა პიკის საათებია, უქმე დღეებში კი იკლებს“.