თეოკრატია თუ მორალი? - კვირის პალიტრა

თეოკრატია თუ მორალი?

სულ რამდენიმე თვის წინ ჩვენ ვცხოვრობდით ისეთი ხელისუფლების პირობებში, რომელსაც უჭირდა ეცნო ადამიანი, როგორც სახელმწიფოს შიგნით მიმდინარე პროცესების მამოძრავებელი ძალა. ერის, სახელმწიფოს, საზოგადოების, ისტორიული პროცესების განვითარების ანალიზი, კი ცხადყოფს, რომ ქვეყნებმა გასახელმწიფოებრიობა დაიწყეს მას შემდეგ, რაც ცენტრალური ფიგურა და ყურადღების საგანი ადამიანი გახდა. ამიტომ, პოლიტიკის სახით ადამიანისკენ მიბრუნება არის ამ ფონზე ძირითადი ამოცანა, რომელიც არა მხოლოდ პოლიტიკოსების, არამედ საზოგადოების ყოველი წევრის ყურადღების საგანი უნდა გახდეს.

რას ნიშნავს პოლიტიკის გაადამიანურება? ცხადია, უპირველეს ყოვლისა ადამიანის როგორც მთავარი ღირებულების აღიარებას. ამასთან, პოლიტიკურმა აქტორებმა უარი უნდა თქვან ზნეობრივად საეჭვო კატეგორიებზე და ეგოცენტრიზმს გამოაცალონ სასიცოცხლო სივრცე.

საქართველოს წლების მანძილზე ჰყავდა მთელი კოჰორტა პოლიტიკოსებისა, რომელთაც ვერ განერჩიათ სად იწყება და მთავრდება ზღვარი სახელმწიფო, საჯარო, საზოგადოებრივსა და კერძო, პირადულ თუ ოჯახურს შორის. ლეონიდ გაიდაის ლეგენდარული ფილმის "კავკასიელი ტყვე ქალისა" არ იყოს, საკუთარ მატყლს სახელმწიფოსაში ურევდნენ, ამიტომაც მივიღეთ კერძო მოხმარების სახელმწიფო, უშნოდ სახეცვლილი, ეგოისტურად ტრანსფორმირებული, უმაქნისი, დაუძლურებული და უფუნქციო, თუ რა თქმა უნდა ფუნქციად მომხმარებლური ინტერესების დაკმაყოფილებისადმი უბადლო მზადყოფნას არ ჩავუთვლით. ვინ აქცია ასეთად სახელმწიფო? ნაკლებად ზნეობრივმა პოლიტიკოსებმა! სად არის საზოგადოება, პირუთვნელი არბიტრი, რომელმაც უნდა აღკვეთოს მსგავსი ფაქტები და დასაჯოს ასეთი ტიპის პოლიტიკანები? ტალეირანის თქმისა არ იყოს: "პოლიტიკაში ის რაც ხალხს სჯერა უფრო მნიშვნელოვანია ვიდრე სინამდვილე". ჰოდა, ამ პრინციპითა და კიდევ მრავალი ხერხით შეიარაღებულმა უზნეო პოლიტ-აქტორებმა მთავარ საზრუნავად გაიხადეს საზოგადოების რეაქციის დადამბლავება და ხალხის, როგორც ძალაუფლების ნომინალურ წყაროდ ქცევა, ანუ სუბიექტებად, რომელთაც ამავე აქტორებმა, არჩევნებში მონაწილეობა, როგორც უმნიშვნელოვანესი სამოქალაქო უფლება ადამიანებს მხოლოდ ავტომატური ქცევის ფორმად განუსაზღვრეს.

დღეს, 1 ოქტომბრის შემდგომი სიტუაცია იძლევა შანსს ამ თვალსაზრისით გარკვეული პოზიტიური ნაბიჯების გადასადგმელად და ამაში მონაწილეობის მიღება მართებს ზოგადად საზოგადოებას და არამხოლოდ პოლიტიკოსებს და მით უფრო პასუხისმგებლობა არ არის მხოლოდ ხელისუფლებაზე, რადგან თავად ტერმინები "ოპოზიციური" და "სახელისუფლებო" მეტად მყიფე, დროებითი და არაზუსტია, რამეთუ დღევანდელი ოპოზიციონერი გუშინ ხელისუფალი იყო და პირიქით. ამგვარ შედეგში კი მთავარი პასუხისმგებლობა მთავართა შორისაა საძიებელი. როგორც ზემოთ დავწერე, მე ამ ფონზე გამოსავლად პოლიტიკის ჰუმანიზაცია, გნებავთ გაადამიანურება მესახება, რადგან პოლიტიკა, როგორც ნებისმიერი სხვა საზოგადოებრივი (ყურადსაღებია თავად ეს შესანიშნავი სიტყვა, რომელიც პირდაპირ გვეუბნება, რომ საზოგადოებრივი ფიგურების ამოცანა ხალხის მსახურება უნდა იყოს) საქმე სწორედ ჰუმანიზმის პრინციპს უნდა გამოხატავდეს. რა თქმა უნდა, საქართველოს კონსტიტუციაში თავი ადამიანის უფლებების შესახებ ერთ-ერთი საუკეთესო ნაწილია, თუმცა ეს მხოლოდ თეორიაა, სადაც დაფიქსირებულია ის უნივერსალური და პლანეტარული უფლებები, რომელთა დაცვის სიტყვიერ ვალდებულებას სახელმწიფოს სახელით იღებდა პრეზიდენტი და ასევე მისი სახელით ხშირად არღვევდა მას. ამის მიზეზი კი, გახლავთ იმ ოქროს ფორმულის უგულებელყოფა, რომელიც გვასწავლის, რომ შენი თავისუფლება მთავრდება იქ, სადაც სხვისი იწყება. პრეზიდენტის შეუზღუდავი და არაკონტროლირებადი უფლებების გამო კი "სხვანი" მართლაც იყვნენ დაჩაგრულ მდგომარეობაში, რადგან "ერთის" უფლებათა უკიდეგანო სივრცე იმთავითვე და ავტომატურად ავიწროებს "სხვათა" უფლებების არეალს. არადა, კანტის ზნეობრივი კანონის მიხედვით, ადამიანი სხვებს უნდა განიხილავდეს როგორც მიზანს და არა როგორც საშუალებას. ჩვენში კი ადამიანი, როგორც ზემოთაც ვახსენეთ, საარჩევნო ურნასთან აღსრულებული პერიოდული რიტუალის გავლით რჩებოდა მხოლოდ უბრალო საშუალებად ამ შეუზღუდავი უფლებების მოპოვების საქმეში.

ზოგადად, ჰუმანიზმის პრინციპს აქვს როგორც შიდასახელმწიფოებრივი, რასაც ზემოთ ორიოდ სიტვით შევეხეთ, ისე საერთაშორისო შინაარსი და გაგება. საერთაშორისო არენაზე ის უპირველეს ყოვლისა მშვიდობისათვის გაღებულ ძალისხმევას გულისხმობს, რისთვისაც აუცილებლია საერთაშორისო ურთიერთობების ორგანიზება, რომელიც უპირველესად სწორედ ადამიანის პატივისცემას და სამართლიანობას ეფუძნება.

დღეს კაცობრიობას არა აქვს უფლება უარი თქვას ჰუმანურ პოლიტიკაზე, სხვა ალტერნატივა უბრალოდ არ არსებობს – ამოცანა ჰუმანიზმისა და პოლიტიკის თანამშრომლობა და არსებული გამოწვევების წინაშე ერთიანი ფრონტით გამოსვლაა. თუმცა მანამდე გავარკვიოთ რამდენად შესაძლებელია ამ ორი კატეგორიის მორიგება.

რამდენადაც ჩვენ უკეთესი გარემოს ფორმირებისათვის ვეძებთ ადამიანის ცენტრალურ როლს პოლიტიკასა და სახელმწიფოში, უწინარეს ყოვლისა ჩვენი ინტერესია იგი მოქმედებისა და არჩევანის დროს მორალური კატეგორიებით სარგებლობდეს.

მორალი კი უტილიტარულია მთელი კაცობრიობისათვის. ის ნამდვილად არის წინაპირობა ადამიანთა მოდგმის შენარჩუნების, გადარჩენისა, რადგან საკუთარ თავში იტევს ტრადიციების, ისტორიის, თვისებების გარკვეულ ინფორმაციულ კოდს, რაც ქმნის საკაცობრიო ურთიერთობათა მთელ სქემას და აკონკრეტებს იმ მოთხოვნილებებს, საზოგადოებას რომ სჭირდება. მორალურ კონტექსტში ეს მოთხოვნილებები უერთდება ტემპერამენტს ან უფრო ემოციას და რაც მთავარია, ნებას და იქცევა კრიტერიუმებად, რომელიც ასე აუცილებელია ერთეულების და ჯგუფების ქცევისა და მოქმედებების შეფასებისათვის. ანუ ჩვენ უნდა შევაფასოთ და ამასთან, საზოგადოებას როგორც არბიტრს, მუდმივად ყურადღების ქვეშ უნდა ჰყავდეს და მკაცრი მონიტორინგის პირობებში აკვირდებოდეს პოლიტიკური ცხოვრების პერიპეტიებს და ამა თუ იმ მოვლენის, ფაქტისა და პიროვნების ქცევის კონკრეტულ სახელდებას ახდენდეს. მეორე და ასევე უმნიშვნელოვანესი კატეგორია ამ პროცესში არის-სინდისი როგორც ფსიქოლოგები ამბობენ, სინდისი ეს საკუთარ თავთან, სხვა ადამიანებთან, საზოგადოებასთან, მთელ კაცობრიობასთან და ღმერთთან პასუხისმგებლობის ემოციური მდგომარეობაა. და მართლაც, ის ჰუმანიზმის პედაგოგია, პრევენცია ადამიანურობის, საკუთარი იდენტობის შენარჩუნების საქმეში. როგორც ქრისტიანული პატროლოგია გვასწავლის, სინდისი, ეს შინაგანი მსაჯულია, რომელიც უზრუნველყოფს თვითკონტროლს, მართვას ყველა სიტუაციაში და მე დავამატებდი, რომ განსაკუთრებით იქ, სადაც პოლიტიკური ან საზოგადოებრივი კონტროლი შეუძლებელია. ლათინური ანდაზის თანახმად "რასაც არ კრძალავს კანონი, იმის ჩადენას კრძალავს სინდისი". ყველაზე მნიშვნელოვანი კი გახლავთ ის, რომ მას შეუძლია "მე"-ს მართვა, რისი დომინირებაც სახეზეა ქართულ პოლიტიკაში.

ამ საკითხზე საუბრისას ყოველთვის მახსენდება შესანიშნავი თანამედროვე ქართველი ისტორიკოსის ბატონ დიმიტრი შველიძის წიგნი, რომელიც 90-იანი წლების ქართული პოლიტიკის პერიპეტიებს აღწერს, სადაც თვალნათლივ არის დადასტურებული კონტრასტი ქართულ და ბალტიურ ეროვნულ მოძრაობებს შორის, სადაც პირველ შემთხვევაში "მე"-ს არანორმალური მოზღვავება იგრძნობა, როცა ბალტიელების პირობებში სახეზეა საოცრად სასიამოვნო, ღირსეული და რაინდული სიმაღლე. რას ვიზამთ, ასეთია ჩვენი სახელმწიფოებრიობის უახლესი ისტორია და რეალობაც, თუმცა თანამედროვეთა ამოცანაა, რომ ის ისტორია, რომელიც ახლა იქმნება განსხვავებული და გაცილებით უფრო იმედისმომცემი იყოს.

რადგან ისტორიასაც შევეხეთ, იმასაც გავიხსენებ თუ როგორ იბრძოდა ესა თუ ის დიქტატორი სინდისის წინააღმდეგ, რადგან ეს ხელისშემშლელი ფაქტორი იყო იმ ამორალური მიზნების ხორცშესხმის საქმეში, რომელიც მათ ჰქონდათ დასახული. მაგალითად, ჰიტლერი არწმუნებდა საკუთარ ჯარისკაცებს იმაში, რომ ათავისუფლებდა ყველაზე დიდი დაავადებისაგან, რომელსაც სინდისი ერქვა. ცალსახაა, რომ ჰიტლერს სწორედ ეს მიაჩნდა უტყუარ და საიმედო გზად ადამიანების ცხოველებად, მის მორჩილ, დაქვემდებარებულ ჯოგად გადაქცევის საქმეში, რომელიც უსიტყვოდ უზრუნველყოფდა ნაბრძანების შესრულებას. რადგან სინდისისაგან განთავისუფლებული ადამიანი ავტომატურად ასოციალური არსება ხდება, რომელიც საშიშია საზოგადოებისათვის. ამის საპირისპიროდ კი, სინდისიერება არის ყველაზე უფრო მყარი გარანტია ჰუმანური პოლიტიკის არსებობისათვის.

საინტერესოა რა აქვთ საერთო და რით განსხვავდებიან ერთმანეთისგან პოლიტიკა და მორალი? მორალისა და პოლიტიკის, როგორც ცალკე აღებულის შესახებ პირველად XVI საუკუნეში დაიწყო მსჯელობა ნიკოლო მაკიაველიმ. მანამდე მათზე ძირითადად როგორც მონათესავე კატეგორიების შესახებ საუბრობდნენ და პოლიტიკას ეთიკის ერთ-ერთ შტოდ, დამატებად განიხილავდნენ.

ზოგადად პოლიტიკა, ისევე როგორც მორალი, საერთო სიკეთისა და სოციალური სამართლიანობის ხელ-შეუხებლობის და დაცვის გარანტად უნდა გვევლინებოდეს, თუმცა სამწუხაროდ, იგი ხშირად ამ ჰუმანური ამოცანებისაგან თავს შორს იჭერს.

რაც შეეხება განსხვავებებს. უპირველეს ყოვლისა მათ განსხვავებული ინტერესები აქვთ, მაგალითად თუ პოლიტიკის ინტერესის წყარო შეიძლება ვიწრო ეკონომიკური იყოს, ამ თვალსაზრისით მორალი უფრო დიდსულოვანია, რადგან მისი ინტერესი საერთო საკაცობრიოა. ამასთან მორალის იმპერატივები იდეალისტურია, ამისგან განსხვავებით პოლიტიკას აბსოლუტურად კონკრეტული მოთხოვნები აქვს, რომლებიც კანონის კონტექსტში თავსდება და მათი დარღვევა დასჯადია. პოლიტიკა კონკრეტული, საგნობრივი მიზნების განხორციელებითაა დაინტერესებული მაშინ, როცა მორალისათვის თავად ქცევა, მოტივი, საშუალებები და მიზნებია მნიშვნელოვანი, დამოუკიდებლად იმისა, მიღწეულია თუ არა მიზანი. მორალის სფერო ინდივიდუალურია, სადაც ადამიანი დამოუკიდებლად აკეთებს ზნეობრივ არჩევანს, პოლიტიკას კი, კოლექტიური ხასიათი აქვს. მასში ინდივიდი მთელის ნაწილია და მისი პირადი პასუხისმგებლობა დაკავშირებული და მიმაგრებულია ჯგუფურ გადაწყვეტილებებსა თუ მოქმედებებთან. ამასთან, პოლიტიკა სიტუაციურია და ორიენტირებულია წარმატებაზე, მორალი კი, ყოველთვის უნივერსალურია და არ არის დამოკიდებული შემთხვევაზე, სიტუაციასა და ვთქვათ გეოპოლიტიკურ მდგომარეობაზე. ის რაც განასხვავებს პოლიტიკას მორალისაგან, არის ძალაზე ორიენტირებულობა, რომელიც თავის მხრივ, განსჯის ძალადობას და უმთავრესად, ეყრდნობა სწორედ სინდისის ხმას.

ეს განმასხვავებლები სულაც არ ათავისუფლებს პოლიტიკას ვალდებულებისაგან, რომ იყოს ჰუმანური. პირიქით, მას არათუ უნდა ჰქონდეს მაღალზნეობრივი მიზნები, არამედ არცერთ სიტუაციაში არ უნდა დაარღვიოს ზნეობრივი პრინციპები, სწორედ ეს ამოცანა უნდა დავუსახოთ ჩვენც ქართულ პოლიტიკას! არ შემიძლია არ დავეთანხმო ცნობილ რუსი ფილოსოფოსის სოლოვიოვის ნათქვამს. ის ამბობს: "როგორც ქრისტიანული ზნეობის მიზანია ღვთის სასუფევლის განხორციელება ცალკეული ადამიანში მათი განღმრთობის გზით, ასევე ქრისტიანულმა პოლიტიკამ უნდა მოამზადოს გარემო, ხალხები, ტომები და სახელმწიფოები ღვთის დიდებისათვის". ეს ფრაზა აბსოლუტურად შორს არის თეოკრატიის აპოლოგიისაგან და არც პოლიტიკური ტრიბუნის საეკლესიო ანალოგიად გადაქცევას ისახავს მიზნად. ნუ იყოფინ! ეს არავის უნდა! ეს საკითხი ძალიან აქტუალურია ახლა, როცა სრულიად არასწორად იგებენ თეოკრატიის როგორც ცნების მნიშვნელობას, როგორც მმართველობის ფორმის შინაარს, რომელიც თავად ქრისტემ დაიწუნა როცა თავისი სიტყვებით სრულიად ნათლად გვაჩვენა აუცილებლობა საერო და საეკლესიო ხელისუფლების გამიჯვნისა: "მიეცით კეისარს კეისრისა და ღმერთს ღმრთისა" (მათე 22). სოლოვიოვის სიტყვების არსი, მისი იდეა მდგომარეობს მოწოდებაში, რომ პოლიტიკური აქტორები კი არ უნდა დაშორდნენ მთავარს – სულიერ ფასეულობებს და ზნეობრივ ღირებულებებს, არამედ ყველა მცდელობა და ძალისხმევა მიმართონ იქით, რომ თავიდან იქნას აცილებული ერთა და ადამიანთა შორის სიძულვილი, მტრობა და მათგან მომდინარე სოციალური კატაკლიზმები. ანუ, უკიდურესობებისაგან განთავისუფლებული პოლიტიკა გვჭირდება!!!

ასეთი მიდგომა, აღქმული როგორც პოლიტიკის სუბიექტთა ზნეობრივი ორიენტირების საშუალება, ხელს უწყობს პოლიტიკის ჰუმანიზაციას. მოსაზრება იმასთან დაკავშირებით, რომ მორალი ეს პირადი პასუხისმგებლობის საკითხია და პოლიტიკა მისგან განთავისუფლებულია, რბილად რომ ვთქვათ უადგილოა. პოლიტიკის მორალისაგან განკერძოებით განხილვის შესაძლებლობას, როგორც ზემოთაც ვახსენეთ, სათავე მაკიაველიმ დაუდო, რომლისთვისაც პოლიტიკის ეფექტიანობა იყო უფრო მნიშვნელოვანი, თუმცა სტერეოტიპი იმის შესახებ, რომ მაკიაველი ზნეობას არად დაგიდევდათ, ასევე მცდარია. ცნობილი მოაზროვნე მიიჩნევდა, რომ ზნეობრივი თემა აქტუალური და მეტიც, აუცილებელი იყო პოლიტიკოსისთვის, როგორც პირადი ცხოვრების რეგულატორი, ხოლო ზნეობრივისაგან ადამიანთა განთავისუფლების აპოლოგეტები ზემოთ ნახსენებ ჰიტლერთან ერთად ბოლშევიკები იყვნენ. მაგალითად, ლენინი წერდა: "მორალი პოლიტიკაში არ არსებობს, იქ მხოლოდ მიზანშეწონილობაა". ცხადია, ასეთი სულმდაბლური მაქსიმა წითელი ტერორის იდეოლოგებსა და მესამე რეიხის ასევე სულმდაბალ ბელადებს შეიძლებოდა დაესახათ მოქმედების იმპერატივად, რომელთათვისაც მორალის კრიტიკა უპირველეს ყოვლისა საკუთარი დანაშაულებრივი და ანტიჰუმანური საქმეების გასამართლებლად იყო საჭირო.

აუცილებლად უნდა შევეხო ცნობილ ფრაზას – "პოლიტიკა ბინძური საქმეა", რომელიც საზოგადოებაში ლამის სენტენციად არის დამკვიდრებული. რა თქმა უნდა ზნეობრივი ნორმების იგნორირება პოლიტიკას ამორალურს ხდის. კიდევ უფრო ნეგატიურად აფასებს მთავარი რუსი ანარქისტი ბაკუნინი პოლიტიკას, "სწორედ პოლიტიკა ნიშნავს ძალადობას და ბატონობას ძალადობის გზით, ბოროტება კი პოლიტიკის საფუძველშივეა ჩაბუდებული". ანარქიზმს პოლიტიკის შეფასებაში მარქსიზმიც უახლოვდება. იგი პოლიტიკას კლასების ექსპლუატაციის საშუალებად და სოციალური უთანასწორობის ბოროტ წყაროდ განიხილავს. თუმცა ეს მოსაზრებები პოლიტიკის ძალიან შეზღუდული, ვიწრო გაგებაა, რომელიც ისტორიული კონტექსტით იყო ნაკარნახევი. საზოგადოების ერთი ნაწილი, ადვილად მოექცა სტერეოტიპის – "პოლიტიკა ბინძური საქმეა" გავლენის ქვეშ.

საინტერესოა იმის გარკვევა თუ რა მიზეზით არსებობს თავად პოლიტიკისადმი ამგვარი განწყობა და შეფასებები. პირველ რიგში ალბათ უნდა აღვნიშნოთ ის ცდუნება, რომელიც ერთ ხელში კონცენტრირებული ხელისუფლების პირობებში ძალაუფლების მქონეთა წინაშე დგას. თუკი სახელმწიფოში არ არსებობს შესაბამისი ფორმალური თუ არაფორმალური ინსტიტუციები, საზოგადოება როგორც კონსოლიდირებული სამოქალაქო ნება, რომელსაც უნარი აქვს დააწესოს კონტროლი ხელისუფლებაზე და რაც მთავარია, არ არსებობენ პოლიტიკოსები რომელთაც შეუძლიათ ჰუმანისტური პოლიტიკის ძლიერი ლობირება მაშინ ასეთ ვითარებაში რა თქმა უნდა, "ყოველგვარი ძალაუფლება რყვნის, ხოლო აბსოლუტური ძალაუფლება აბსოლუტურად რყვნის" პოლიტიკურ კლასს და ცალკეულ სუბიექტებს. მეორე პრობლემა გახლავთ ის, რომ "იდეასა" და "ინტერესს" შორის ხშირად არსებობს კოლიზია, რომელიც მერკანტილური ან უკეთეს შემთხვევაში პრაგმატული მიდრეკილებების სასარგებლოდ წყდება. აქ სახეზეა "მე"-ს და "საერთოს" ტრადიციული კონფრონტაცია, სადაც პირველს – სურვილები, ხოლო მეორეს – იდეალები წარმოადგენენ. თუმცა ისიც ცხადია, რომ თითოეული ფაქტორი გამოსწორებადი და დაძლევადია მეტი დიდსულოვნების პირობებში და "საერთოს", "საქვეყნოს" წინა პლანზე წამოწევის გზით. მით უფრო, როცა არსებობს საკმარისი მაგალითი ღირსეული პოლიტიკოსების მმართველობის და მოღვაწეობისა, რომელთა "ამაღლებამ" მოგებული დატოვა როგორც სახელმწიფოები ასე, თავად ეს პიროვნებები. გრიგოლ რობაქიძეც ამბობს: "ხალხისთვის რჩეული თავისთავს სწირავდა და როგორც გმირი, სახელი მისი ნათელით იფინებოდა მთელი ისტორიის კიდეგანით".

ზემოთ ნახსენები "პოლიტიკის ბნელი მხარეები" მხოლოდ პირობითობაა, რადგან პოლიტიკოსს მისი უფლებამოსილების, მანდატისა და ტრიბუნის სათანადოდ გამოყენების შემთხვევაში აქვს შესანიშნავი შესაძლებლობა ქრისტიანული მაქსიმების, მცნებების მიხედვით იმოქმედოს, მაგალითად, იყოს მშვიდობისმყოფელი ("ნეტარ იყვნენ მშვიდობის მყოფელნი, რამეთუ იგინი ძედ ღვთისად იწოდნენ" – ცხრა ნეტარებიდან მეშვიდე ნეტარება). ამ შანსს პოლიტიკური საქმიანობა ადამიანს არავითარ შემთხვევაში არ ართმევს და სწორედ ამიტომ ძალიან სუბიექტური ან ტენდენციური იქნება იმის ჯიუტი მტკიცება, რომ პოლიტიკა როგორც ცალკე აღებული მოდუს ვივენდი, ცხოვრების წესი, არის ბინძური საქმე, რადგან გარემოს, იქნება ეს ლანდშაფტური თუ პოლიტიკური ადამიანები აბინძურებენ და ან პირიქით, აკეთილშობილებენ. ამის მიზეზი სწორედ პოლიტიკოსის პირადი არჩევანია, რადგან თამაშის წესებს სწორედ პოლიტიკოსი, მოქმედი პირი ამკვიდრებს. იგი ან ხდება შემგუებლური და ამჟღავნებს უპრინციპობას და ან იბრძვის უკეთესობისათვის. პოლიტიკაში მორალზე უარის თქმით კი, ადვილად ხდება ისეთი ფასეულობების დევალვაცია, რომელთა ბუნება სიკეთეს უფრო ფლობს თავის თავში, თუმცა მაგალითები აჩვენებს, რომ მისი არასახარბიელოსკენ მიმართვა-ტრანსფორმირება სულაც არ არის რთული. როგორც ამ საკითხებზე მსჯელობისას მაჰათმა განდი ამბობდა, კორუფცია და ფარისევლობა არ უნდა იყოს დემოკრატიის გარდაუვალი შედეგი და დავამატებდი, რომ ამისთვის პოლიტიკის ჰუმანიზაცია და გაადამიანურება არის საჭირო.

ცხადია, ამ ფონზე პოლიტიკოსების ამოცანა გამოსავლის ძიება და კომპრომისის მონახვაა, რომელიც საზოგადოებისა და ერთმანეთისადმი სოლიდარულ, თანამ- შრომლობით დამოკიდებულებას და პატივისცემას უნდა გულისხმობდეს, პატივისცემას სახელმწიფო ინტერესებისადმი, სხვა შემთხვევაში სამართლებრივი სახელმწიფოს აშენება შეუძლებელი იქნება.

არსებობს ძველი ინდური ლეგენდა: ერთხელ ბოროტი სული ძერად გადაიქცა, რათა წმინდა ბერი ეცდუნებინა. ძერა მტრედს გამოედევნა, ამ უკანასკნელმა კი, თავი ბერის უბეს შეაფარა. წმინდანს მისი დაცვა უნდოდა, მაგრამ ძერამ უსაყვედურა: "რა უფლება გაქვს, ნადავლს რომ მართმევ? ჩვენგან ერთ-ერთი უნდა მოკვდეს – ან ის – ჩემი კლანჭებისგან, ან მე – შიმშილისგან. მაშ, რად გებრალება ის ჩემზე მეტად? თუ არც ერთის დაღუპვა არ გსურს, მაშინ საკუთარი სხეულიდან ამოიჭერი მტრედისხელა ხორცი". იქვე სასწორის ორი თასი გაჩნდა. ერთზე მტრედი დადეს. ბერმა ჩამოითალა ხორცის ნაჭერი და თასზე დადო, თუმცა თასი არ შერხეულა, ასე გაგრძელდა მანამ, სანამ წმინდანმა ხორცი არ დაისერა და სისხლისგან დაცლა არ დაიწყო, სასწორის თასი კი, უძრავად რჩებოდა. მაშინ ბერმა ძალები მოიკრიბა და თავად ჩაეშვა თასში, ისიც დაიწია და მტრედის თასი ჰაერში ავიდა.

საკმაოდ მძაფრსიუჟეტიანი ლეგენდაა, თუმცა კი, ღრმააზროვანი და მართლისმთქმელი. მისი იდეა მდგომარეობს იმ ჭეშმარიტებაში, რომ სხვისი ხსნისა და საერთო კეთილდღეობისათვის ეგოცენტრიზმსა და ქვენა გრძნობებეზე მაღლა დადგომა აუცილებელია.

მე კი, ამდენი იმისთვის ვწერე რომ მიმაჩნია, საზოგადოება უნდა შეთანხმდეს , რომ აუცილებელია პოლიტიკაში გარკვეული მორალური, ზნეობრივი, ადამიანური, ჰუმანური სტანდარტების დაწესება და რაც მთავარია ამ შეთანხმების დაცვა და პატივისცემა, ამით კი დიდ წვლილს შევიტანთ ადამიანისგან ზურგშექცეული პოლიტიკის ადამიანისკენ სახით შემობრუნების საქმეში.